Από πού κρατά η σκούφια σας;

ΨΗΦΙΑΚΗ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΙΣ ΡΙΖΕΣ
Δέκα γενεαλογικά δένδρα που συγκλόνισαν τον κόσμο

Πάνω από δύο εκατομμύρια σελίδες του Δικτύου σάς δίνουν τη δυνατότητα να ανιχνεύσετε το χαμένο στα βάθη των αιώνων γενεαλογικό σας δένδρο. Η μανία με το παρελθόν είναι το καινούργιο χόμπι ενός αργόσχολου αλλά και νοσταλγού πλανήτη

Αν θέλετε, το πιστεύετε: αμέσως μετά την πορνογραφία, οι σέρφερ του Δικτύου προτιμούν τη γενεαλογία. Μετά τη «λάσπη» των ηλεκτρονικών (αμετανόητων) Μαγδαληνών, ο «χους» της ψηφιακής Γενέσεως. Πάνω από 2 εκατ. sites (του τύπου www. onlinegenealogy.com/, worldgenweb.org/, www.rootsweb.com/) παρέχουν σήμερα, ή έτσι τουλάχιστον ισχυρίζονται, το πιο εύκολο και ανέξοδο «πακέτο» ευρέσεως προγόνων ­ κάτι σαν διαπιστευμένες Αγγελικές Νικολούλη του γενεαλογικού μας δένδρου, οι οποίες δεν πρόκειται να το βάλουν κάτω αν δεν ανακαλύψουν από πού κρατάει τέλος πάντων η σκούφια μας.

Πληκτρολογώ δειλά δειλά το επώνυμό μου «Papadimitriou» και περιμένω. Βρίσκομαι σε μια διεύθυνση, δυστυχώς ακόμη υπό κατασκευήν, με ελληνικής καταγωγής απορίες («General Greece Queries»). Μια γενεαλογική φαντασίωση με ολοδικούς μου βυζαντινούς θυρεούς διάσπαρτους στο Internet με συνεπαίρνει προς στιγμήν. Η λίστα που εμφανίζεται εντός δευτερολέπτων στην οθόνη μου δεν περιλαμβάνει βέβαια το χαμένο στους αιώνες και στα bytes σόι μου. Είναι απλά γεμάτο από συνονόματούς μου, κυρίως ομογενείς της Αμερικής. Διάφορους «Παπαδημητρίου» που πριν από κάμποσες δεκαετίες πήραν το μεγάλο παπόρι για τον Νέο Κόσμο, άλλαξαν το όνομά τους σε «Πάπας» και τώρα αναζητούν εναγωνίως να μάθουν αν η προπροπρογιαγιά τους ήταν από το Τολέδο του Οχάιο ή από τα Δολιανά της Αρκαδίας.

Καλούμαι να συντάξω τη δική μου ληξιαρχική «απορία». Αντιλαμβάνομαι ότι κάπως έτσι λειτουργούν τα πράγματα στο Δίκτυο ­ μέσω αλληλογραφίας. Κάποιος, κάποτε, θα διαβάσει τα γραφόμενά σου, θα αντιληφθεί ότι είναι πολύ πολύ πολύ μακρινός συγγενής σου και θα επικοινωνήσει μαζί σου μέσω e-mail για να σου δώσει τυχόν στοιχεία. Μπόλικα δάκρυα θα χυθούν και νομίζω ότι σε αυτή την περίπτωση δεν θα είναι ψηφιακά. Η «απορία» μου είναι ήδη έτοιμη: δίνω όνομα, τόπο και χρόνο γεννήσεως πατρός, μητρός και διάφορα άλλα απόρρητα οικογενειακά στοιχεία και εφευρίσκω χαμένο επί σειρά ετών θείο (από την πλευρά της μητρός) στη Φλόριδα. Αραγε υπάρχει ελπίδα να εντοπισθεί;

Και όμως ναι! Εγκαταλείποντας τις ελληνικού προσανατολισμού σελίδες (είναι αυτονόητο η Ψωροκώσταινα να μην έχει ακόμη μεγάλη ζήτηση), βρίσκω τόνους ευχαριστηρίων επιστολών προς σωτήρες αγγλοσαξονικών γενεαλογιών. Να, πάρτε για παράδειγμα τον κ. Μπομπ Κάιτζερ. Δηλώνει ο ευτυχέστερος άνθρωπος του κόσμου αφού κατάφερε αισίως να βρει πληροφορίες για τον προπάππο του Σόλομον Φριζ. Ολα έγιναν όταν επικοινώνησε ως διά μαγείας μαζί του κάποιος Μάικ Φριζ που είχε τον ίδιο προπάππο ­ τίποτε πολύπλοκο, η γιαγιά του Μπομπ και ο παππούς του Μάικ ήταν αδέλφια. Επόμενο ήταν μετά την ευτυχή αυτή σύμπτωση τα δύο δισέγγονα του μακαρίτη κ. Φριζ να αποφασίσουν να συναντηθούν από κοντά. Ισως τώρα, σκέφτομαι, να διαλευκάνουν και άλλα τέτοια ενδοοικογενειακά μυστήρια.

Ηρθε η «rootsmania»!

Στις Ηνωμένες Πολιτείες και στον Καναδά μιλούν πλέον για διαστάσεις επιδημίας. Αυτή η «rootsmania», όπως αποκάλεσε το «Time» αυτή τη «μανία με τις ρίζες», είναι για πολλούς το νέο χόμπι ενός αργόσχολου πλανήτη που θέλει να γεμίσει τον χρόνο του. Ισως πάλι να είναι προϊόν μιας αρχέγονης ανάγκης να γεμίσει τα κενά του παρελθόντος. Τόσο αρχέγονης που αναγιγνώσκοντας τη Βίβλο περιδιαβάζεις δάση ολόκληρα με περίτεχνα γενεαλογικά δέντρα («εγεννήθη δε τω Ενώχ Γαϊδάδ, και Γαϊδάδ εγέννησε τον Μαλελεήλ, και Μαλελεήλ εγέννησε τον Λάμεχ· και έλαβεν εαυτώ Λάμεχ δύο γυναίκας, όνομα τη μια Αδά, και όνομα τη δευτέρα Σελλά· και έτεκεν Αδά τον Ιωβήλ....», Γένεσις, Κεφάλαιο Δ´). Μήπως οι αρχαίοι τραγικοί άφησαν ποτέ στην ησυχία τους τους Ατρείδες ­ τον Ατρέα και τον Θυέστη, τον Μενέλαο και τον Αγαμέμνονα, τον Αίγισθο και την Κλυταιμνήστρα, τον Ορέστη, την Ηλέκτρα και την Ιφιγένεια και τους λοιπούς κλάδους του πολυπληθούς αυτού μυκηναϊκού οίκου;

Σύμφωνα με το περιοδικό «American Demographics», ένα 40% των Αμερικανών επιθυμούν διακαώς να εντοπίσουν τους προγόνους τους ­ μάλιστα ένα 7% το θέτει ως «σκοπό ζωής». Ως ευπαθέστερη ηλικιακή ομάδα φέρεται αυτή μεταξύ 35 και 40 ετών. Και δεν είναι πάντα κινητήριος δύναμη η υπαρξιακή περιέργεια. Κάποιοι επιθυμούν π.χ. να εξαντλήσουν το ιατρικό ιστορικό τους ώστε να μπορέσουν να οχυρωθούν απέναντι σε οιαδήποτε κληρονομική ασθένεια εμφανίζεται πεισματικά στη γενεαλογική τους γραμμή. Αλλοι, ένθερμοι οπαδοί της εραλδικής, για να αποδείξουν στους ποταπούς θνητούς ότι κρατούν από «τζάκι». Το διμηνιαίο αμερικανικό περιοδικό «Family Tree Magazine» έσπευσε ήδη να εξαργυρώσει τη νεοαφιχθείσα αγορά. Στο πρώτο τεύχος του φιλοξένησε άρθρα του τύπου «Τα 10 καλύτερα μέρη για να διοργανώσετε μια φαντασμαγορική οικογενειακή επανασύνδεση», «Πώς να ταξινομείτε σωστά τις οικογενειακές σας φωτογραφίες» και άλλα συναφή.

Μια σαφώς πιο χαμηλών τόνων «rootsmania» υφίσταται βεβαίως και εν Ελλάδι. Οι διέξοδοι όμως σχεδόν ανύπαρκτες. Ο,τι κάνουν κάποιοι οικογενειακοί σύλλογοι και τίποτε ιδιώτες με παραπανίσιο μεράκι που αναζητούν τους μυστακοφόρους γενάρχες του χωριού τους. Η Εραλδική και Γενεαλογική Εταιρεία ασχολείται μόνη (από το 1975) με την εγχώρια εσοδεία κλάδων και οικοσήμων. Με μια ιδιαίτερη, κάπως ελιτίστικη, αδυναμία στα μεγάλα ελληνικά «τζάκια». Δεν είναι τυχαίο ότι τα 200 μέλη της φέρουν παρατσούκλια του τύπου «Καποδίστριας», «Δροσίνης», «Μουρούζης» (κάτι σαν τους φουτουριστικούς ανθρώπους-βιβλία στο «Φαρενάιτ 451» του Φρανσουά Τρυφό), ανάλογα με την εξειδίκευσή τους. Οπως εξηγεί ο διαπιστευμένος «Δροσίνης» κ. Ροδόλφος Αλτερ, «η Εταιρεία έχει πάντα ανοικτή τη θύρα της σε όσους θέλουν να συμβουλευθούν τα αρχεία και τη βιβλιοθήκη της αλλά και σε εκείνους που διατίθενται να συνεισφέρουν σε αυτά με δικές τους γενεαλογικές πληροφορίες».

Το ζοφερό παρελθόν αντεπιτίθεται

Οφείλει βεβαίως κανείς, προειδοποιούν οι ειδικοί, να είναι προετοιμασμένος για όλα. Διότι μπορεί μια ωραία πρωία να ξυπνήσει γνήσιος απόγονος του... Ατρέως με την περιώνυμη κατάρα μπορντούρα στο μαξιλάρι του. Το σκάλισμα του παρελθόντος καμιά φορά αποβαίνει μοιραίο για το παρόν. Οπως λέει και ένα παλιό γενεαλογικό καλαμπούρι, «θα σου δώσω 50 δολάρια για να ανακαλύψεις το γενεαλογικό μου δέντρο και 500 δολάρια για να το κουκουλώσεις». Και εκεί π.χ. που είσαι πεπεισμένος ότι είσαι απόγονος των Κολοκοτρωναίων, βρίσκεις ότι έχει απλώσει στο δέντρο σου την αρίδα του ο ειδεχθής Νενέκος (σ.σ.: μήπως κάτι τέτοιο δεν υπαινίχθηκε προσφάτως για τον Θεόδωρο Κατριβάνο ο υπουργός Δικαιοσύνης;).

Στο καναδικό περιοδικό «Maclean's» (τεύχος Σεπτεμβρίου 1999) αναφέρεται ενδεικτικά η περίπτωση κάποιου Στίβεν Γιανγκ από το Οντάριο που ήταν αποφασισμένος να μάθει την αλήθεια. Επισκέπτηκε την ογκωδέστερη πηγή γενεαλογικών στοιχείων του κόσμου: τη Βιβλιοθήκη Οικογενειακής Ιστορίας των Μορμόνων. Εδρεύει στο Σολτ Λέικ Σίτι της Γιούτα (ΗΠΑ) και διαθέτει σε μικροφίλμ αναλυτικά στοιχεία από 105 χώρες! Εκεί στη Γιούτα ο κ. Γιανγκ εγκαινίασε το ταξίδι στις ρίζες του. Η έρευνά του κράτησε μήνες ολόκληρους. Στο τέλος τον οδήγησε στην... καμπάνα μιας εγκαταλελειμμένης εκκλησίας σε ένα χωριό του Γιορκσάιρ στη Βρετανία. Εκεί βρήκε τρέμοντας από τη συγκίνηση χαραγμένο το όνομα κάποιου προγόνου του που έζησε και έδρασε τον 18ο αιώνα. Η ίδια έρευνα όμως τον έφερε αντιμέτωπο με την κρεμάλα μιας φυλακής κάπου στο Μίλτον του Οντάριο. Εκεί όπου απαγχονίστηκε έτερος πρόγονός του, ο οποίος είχε δολοφονήσει δύο, παρακαλώ, γυναίκες.

Τέτοια παραδείγματα απομυθοποίησης της γενεαλογικής γραμμής δεν πλήττουν μόνο τους κοινούς θνητούς. Κάποιοι π.χ. υποστηρίζουν ότι ο Ελβις Πρίσλεϊ έχει ­ φευ! ­ μακρινή συγγένεια με τον πρώην πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών Τζίμι Κάρτερ (οποία αισχύνη για άπαντες τους φαν του «βασιλιά»). Δύσκολο επίσης να λησμονηθούν εκείνα τα περυσινά δημοσιεύματα για τον... μαύρο πρόγονο του πρίγκιπα Καρόλου, και ας τηρεί αιδήμονα σιγή η βασιλική οικογένεια της Βρετανίας. Ή η είδηση για τη νόθα θυγατέρα του βασιλιά του Βελγίου Αλβέρτου Β' που μέχρι πρότινος φερόταν ως «η ενσάρκωση της ηθικής».

Από τα πλέον πρόσφατα παραδείγματα βεβαρημένου οικογενειακού μητρώου και η περίπτωση του σοσιαλιστή πρωθυπουργού της Δανίας Πόουλ Νίρουπ Ράσμουνσεν. Ο ίδιος δεν θα λησμονήσει ποτέ εκείνη την αποφράδα ημέρα του περασμένου Νοεμβρίου που, ενώ αγόρευε στη Βουλή εναντίον του ακροδεξιού κόμματος DDP, άκουσε εμβρόντητος την απάντηση του ηγέτη του: «Τουλάχιστον το δικό μου σπίτι υπήρξε καθαρό». Εκείνη τη στιγμή ο κ. Ράσμουνσεν δεν γνώριζε το ακριβές νόημα της υπαινικτικής κατηγορίας. Εντός ολίγου όμως ολόκληρος ο πλανήτης γνώριζε ότι ο πατέρας του πρωθυπουργού διετέλεσε μέλος του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος της Δανίας.

Γενεαλογικού τύπου βάσανα κατατρύχουν, σύμφωνα με τους λονδρέζικους «Τάιμς», και τον όγδοο κατά σειρά Δούκα του Γουέλινγκτον. Ο οποίος έχει τελευταίως προκαλέσει την μήνιν των Βέλγων που δεν μπορούν να χωνέψουν πως ο κύριος αυτός ­ επειδή τυγχάνει απόγονος του Γουέλινγκτον που στις 18 Ιουνίου 1815 κατέδειξε στον Ναπολέοντα... τι εστί Βατερλό ­ φέρει ακόμη, 185 χρόνια μετά, τον τίτλο του «Πρίγκιπος του Βατερλό» και βάζει ετησίως στην τσέπη κάτι παραπάνω από 50 εκατ. δρχ.!

Νοθεία στην οικογένεια

Από καταβολής κόσμου η νοθεία της οικογενειακής γραμμής είναι από τις πλέον συνήθεις πρακτικές του υπερφίαλου ανθρωπίνου είδους. Τι να γίνει, αν δεν κρατάς από «τζάκι», μπορείς απλά να σκαρφιστείς ένα!

Και για να μην ασχολούμεθα μονίμως με τα αλλότρια, η ελληνική λαϊκή παράδοση βρίθει τέτοιων τεχνασμάτων. Αρκετά ενδεικτικό αυτό της νεραϊδογέννησης. Διαδίδεις ότι ο προπάππος σου εκεί που έπαιρνε ανέμελος τον περίπατό του στους αγρούς σκόνταψε πάνω σε μία νεράιδα και έτσι προέκυψε το αλαφροΐσκιωτο σόι σου και ουδείς θα καθήσει να ασχοληθεί περαιτέρω.

Στο βιβλίο του «Τα γένη στην οικογένεια στην παραδοσιακή κοινωνία της Μάνης» ο διευθυντής Ερευνών του Κέντρου Ερεύνης Ελληνικής Λαογραφικής της Ακαδημίας Αθηνών κ. Λευτέρης Αλεξάκης αναφέρει τα περί της καταγωγής των Μαυρομιχαλαίων. «Ο προπάππος των Μαυρομιχαλαίων, ο Γιωργάκης Μαυρομιχάλης, πήρε γυναίκα μια Νεράιδα, γι' αυτό και όλοι οι άνδρες απ' αυτή την οικογένεια είναι όμορφοι. Μια φορά που κατέβη στον γιαλό να ψαρέψει είδε μια νέα πανώρια που καθόταν σ' ένα βράχο· την επλησίασε, της εμίλησε, εκείνη όμως με νοήματα του έδειξε πως δεν μιλεί. Την πήρε στο σπίτι του και σε λίγο την παντρεύτη. Εκαμε μ' αυτήν πολλά παιδιά αλλά τη φωνή της δεν την άκουσε».
1 Οι Κένεντι (Τζον Φιτζέραλντ, Ρόμπερτ Φράνσις, Τζόζεφ Πάτρικ Κένεντι Β', Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι τζούνιορ, Κάθλιν Τάουνσεντ Κένεντι κ.ο.κ.). Το μεγαλύτερο σόι των ΗΠΑ και η κατάρα του.

2 Οι Κορλεόνε (Ντον Βίτο, Μάικλ, Σάνι, Κόνι, Μέρι). Οι μαφιόζικες φαμίλιες της νεοϋορκέζικης οδού Μάλμπερι άφησαν εποχή (και μπόλικα πτώματα).

3 Οι Οσμοντ, το πιο διάσημο σόι πολυτέκνων των σόουμπιζ. Και αν νομίζετε ότι όλα τελείωσαν στον παχουλό Τζίμι, απατάσθε πλάνην οικτράν, διότι επτά ανίψια του δημιούργησαν σχετικά προσφάτως ένα νέο οικογενειακό γκρουπ, τους Osmond Boys. Δεν είναι τυχαίο ότι είναι όλοι Μορμόνοι.

4 Οι Μπουενδία στα «Εκατό χρόνια μοναξιάς» του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες (Χοσέ Αρκάδιο, συνταγματάρχης Αουρελιάνο, Αμαράντα, Αουρελιάνο Χοσέ, Ρενάτα Ρεμέδιος κ.ά.).

5 Η οικογένεια Ανταμς. Ο Γκόμεζ, η Μορτίσια, ο θείος Φέστερ, η Γουένσντεϊ κ.ο.κ. απογοητεύονται σφόδρα στη δεύτερη κινηματογραφική περιπέτειά τους διότι αναζητώντας εναγωνίως το γενεαλογικό τους δέντρο σκοντάφτουν σε καθ' όλα φυσιολογικούς και ως εκ τούτου «ξενέρωτους» συγγενείς.

6 Οι Πανθέοι. Με μια κάποια ειδίκευση στα ενδοοικογενειακά ειδύλλια (βλ. Μάρμω, Κίτσος).

7 Οι Κάρινγκτον (Μπλέικ, Κρίσταλ, Αλέξις, Ανταμ, Αμάντα κ.ο.κ.). Μαλλιοτράβηγμα σε στενό οικογενειακό κύκλο.

8 Οι Ντακ της Λιμνούπολης (γιαγιά Ντακ, Ντόναλντ, θείος Σκρουτζ, εξάδελφοι Γκαστόνε και Φέθρι, ανίψια Χιούι, Λιούι και Ντιούι κ.ο.κ.).

9 Οι Γκάντι (Ιντιρα, Ρατζίβ, Σόνια κ.ά.).

10 Οι Ρομανόφ (Μιχαήλ, Πέτρος, Αικατερίνη Α´, Νικόλαος Β´, Αλεξάνδρα, Αναστασία κ.ά.).
Ο κυνηγός των προγόνων

Εδώ και 20 χρόνια ο κ. Αριστείδης Πουλημενάκος αναλαμβάνει την ανίχνευση γενεαλογικών δέντρων. Οι πελάτες του τον κοιτούν με υγρά μάτια την ώρα που τους παραδίδει τον φάκελο με τους χαμένους ­ έτσι, δηλαδή, νόμιζαν ­ προγόνους. Κατακερματισμένα παζλ ζωής παίρνουν πίσω τα απολεσθέντα κομμάτια τους. Αυτή την περίοδο «τρέχει» συνολικά 10 υποθέσεις. Αφιερώνει για εκάστη κατά μέσον όρο τέσσερις μήνες γενεαλογικής έρευνας. Τουτέστιν ατελείωτα σούρτα φέρτα στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, στην Εθνική Βιβλιοθήκη, στην Παλαιά Βουλή, σε υποθηκοφυλακεία και σε νεκροταφεία, μερόνυχτα αποκωδικοποίησης ορνιθοσκαλισμάτων πάνω σε καταλόγους (απογραφικούς, στρατολογικούς, ενοριτών, ενόρκων, φυλακισμένων και πάει λέγοντας), αβάσταχτα γραφειοκρατικά ταξίδια στον χρόνο. Το γραφείο του «Οι ρίζες» στη Νέα Σμύρνη υπόσχεται πλήρη τεκμηρίωση ­ «κάθε καινούργιο όνομα πάνω στο δέντρο συνοδεύεται και από το αποδεικτικό του στοιχείο».

Ολα ξεκίνησαν όταν ο ίδιος αποφάσισε να ψάξει το γενεαλογικό δέντρο του πατρός του. Υστερα της μητρός του. «Ευτυχώς και οι δύο γεννήθηκαν στο ίδιο χωριό, την Πετρίνα της Λακωνίας. Δεν μπόρεσα όμως να σταματήσω εκεί. Μου πήρε τριάμισι χρόνια για να εντοπίσω όλους σχεδόν τους προγόνους μου. Συνολικά επτά γενιές, 14 δέντρα από τα συνολικά 39 της Πετρίνας ­ έφθασα ως το 1633. Μόνο μερικές γιαγιάδες μού λείπουν. Υστερα είπα: Γιατί να μη βρω και τα υπόλοιπα "δέντρα" του χωριού μου;». Τα αποτελέσματα της έρευνας έγιναν βιβλίο. «Αν όλοι έσκυβαν με την ίδια αγάπη στον τόπο που τους γέννησε, έχω τη γνώμη ότι το ηθικό επίπεδο του λαού μας θα ήταν καλύτερο» σημειώνει στον πρόλογό του ο Νικηφόρος Βρετάκος. Η συνέχεια ήταν σχεδόν αναπόφευκτη. Και η νοσταλγική αδιακρισία έγινε τρόπος ζωής. «Είναι πολύ ωραίο να κάνεις το χόμπι σου επάγγελμα» αποφαίνεται σήμερα ο τότε αποκαρδιωμένος πολιτικός μηχανικός.

Οι πελάτες συρρέουν με τις παραγγελίες και «είναι συγκινητικό γιατί κάθε ημέρα ανακαλύπτω κάτι». Απώτερο κίνητρο όσων ­ συνήθως νεαροί φοιτητές και μεσήλικοι ­ τον προσεγγίζουν, να «πατήσουν γερά στα πόδια τους». Με κάποιες εξαιρέσεις βέβαια ­ μία κυρία που αναζητούσε στη γενεαλογική της γραμμή κάποιο συγκεκριμένο κληρονομικό ψυχικό νόσημα, ένας Μανιάτης που επιθυμούσε διακαώς να περισυλλέξει στοιχεία για τη διεκδίκηση ενός πύργου στην ιδιαίτερη πατρίδα του, κάποιος άλλος με το επώνυμο «Υψηλάντης» ο οποίος ήθελε να αποδείξει τη συγγένειά του με τον περιώνυμο πρίγκιπα, για να ανακαλύψει τελικώς ότι το εν λόγω επώνυμο δόθηκε σε κάποιον πρόγονό του ως «δώρο» για κάποια υπηρεσία που είχε προσφέρει στον ηγέτη του '21.

Γενεαλογικά στοιχεία παραμονεύουν παντού. Ανιχνεύοντας επί παραδείγματι την προϊστορία του γένους Γιατράκου στο Αρχείο Βλαχογιάννη, ο κ. Πουλημενάκος σκόνταψε όλως τυχαίως σε ένα αμιγώς στρατιωτικό έγγραφο της 28ης Σεπτεμβρίου 1828 με δυσεύρετες ενδοοικογενειακές πληροφορίες που συνέταξε κάποιος από μηχανής Νικολάκης Γιατράκος: «... Επιασαν και δύο σκλάβους και ενώ ετοιμάσθην και μόνος μου να ξεκινήσω μας ήλθον θλιβεραί ειδήσεις ότι απόθανεν του αυταδελφού μου στρατηγού Γεωργάκη το αρσενικό του παιδίον και το θηλυκόν». Βέβαια δεν απουσιάζουν και κάποιες δυσάρεστες εκπλήξεις ­ αιμομεικτικές σχέσεις ή ανεπιθύμητοι πρόγονοι. «Είχε έρθει ένας κύριος ο οποίος, ενώ το γνώριζε, μου είχε αποκρύψει ότι μία γιαγιά του ήταν Τουρκάλα... Ψάχνοντας βρήκα ένα έγγραφο που ανέφερε το βέρο οθωμανικό ονοματεπώνυμο της προγόνου του, επιβεβαιώνοντας τις ανομολόγητες υποψίες του».
της Λένας Παπαδημητρίου
http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=118763

Ενότητα Δεύτερη: Λέξεις, Νόημα και Καθολικές έννοιες

Ένα πολύ καλό σχεδιάγραμμα για την καλύτερη κατανόηση της ενότητας μπορείτε να βρείτε εδώ.
Ευχαριστώ τον κ. Βασίλη Συμεωνίδη για τη δημοσίευση της εργασίας του. 

Ηράκλειος, Αυτοκράτωρ του Βυζαντίου, 610-641

Ο Ηράκλειος, αυτοκράτορας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από το 610 ως το 641, ήταν μια πολύ ενδιαφέρουσα προσωπικότητα που εγκαινίασε μια νέα εποχή για την αυτοκρατορία. Ικανός διοικητής αλλά και στρατηλάτης συνέβαλε στον εξελληνισμό του κράτους και στη μετάβασή του στη μεσοβυζαντινή περίοδο. Τη ζωή του σε κόμικ από τη σειρά Κλασσικά Εικονογραφημένα μπορείτε να δείτε εδώ.

Ευπρέπεια, ο νέος ριζοσπαστισμός, του Θεοφάνη Τάση

Η​​ ευπρέπεια δεν πρέπει να συγχέεται με τον κομφορμισμό και την άκριτη υπακοή σε άγραφους κανόνες συμπεριφοράς εντός ενός συγκεκριμένου πολιτισμικού ορίζοντα. Μπορεί να είναι κανείς ευπρεπής σε διαφορετικά πολιτισμικά πλαίσια ή αμφισβητώντας την υπάρχουσα κοινωνική θέσμιση. Η ευπρέπεια δεν συνιστά γνώρισμα μιας ορισμένης κοινωνικής τάξης, ενώ χωρίς πνευματικότητα είναι δυνατόν να συνιστά συστατικό ενός ατομικιστικού ωφελιμισμού, ενός προσεγμένου κομφορμισμού ή μιας εύσχημης μορφής ξένωσης. Η ευπρέπεια δεν ορίζεται με βάση το δίκαιο και το άδικο, καθώς απρεπείς συμπεριφορές δεν ρυθμίζονται νομικά και δεν επιφέρουν δικαστικές ποινές. Επιπροσθέτως, δεν ορίζεται ούτε με βάση το καλό ή το κακό, διότι μια απρέπεια δεν συνιστά ανήθικη πράξη. Η ευπρέπεια δεν ανάγεται σε καμία από αυτές τις κατηγορίες και ενώ ορίζεται δύσκολα αναγνωρίζεται εύκολα. Οπως και η πνευματικότητα δεν διέπεται από τα κίνητρα της εξουσίας, της δόξας και του χρήματος. Αμφότερες κατοικούν στον ενδιάμεσο χώρο μεταξύ του ηθικού και του πολιτικού, δίχως να εξαγοράζονται ή να εξουσιάζουν άλλα αγαθά. Η ευπρέπεια ως έκφραση πνευματικότητας αναφέρεται στην αισθητική του βίου, δηλαδή, στην καλαισθησία της πράξης και της συμπεριφοράς κατά τη συμβίωση. Εν ολίγοις, αφορά το αρμόζον όπως αυτό κρίνεται κάθε φορά με φρόνηση στον εκάστοτε νοηματικό ορίζοντα.

Συστατικό της ευπρέπειας αποτελεί η ευγένεια, η οποία γίνεται κατανοητή όχι απλώς στην εργαλειακή της διάσταση, αλλά κυρίως ως αυταξία. Ωστόσο στη νεοελληνική κοινωνία συχνά η αγένεια παρανοείται ως ελευθερία έκφρασης και ως εκ τούτου θεωρείται δικαίωμα, ενώ η ευγένεια γίνεται κατανοητή κυρίως στην εργαλειακή της διάσταση. Γι’ αυτό τον λόγο θεωρείται συχνά δείγμα αδυναμίας. Αν κανείς είναι αρκετά ισχυρός ώστε να πετύχει τον σκοπό του ή να επιβάλλει τη θέλησή του, τότε η ευγένεια θεωρείται άχρηστη. Ομως η αγένεια όχι απλώς ενδέχεται να οδηγήσει σε μεγαλύτερο κόπο και συγκρούσεις με τους άλλους, αλλά εν τέλει στερεί την ευκαιρία μιας γνήσιας συνάντησης με τον άλλον και μιας καλύτερης σχέσης με τον εαυτό. Του στερεί ένα χαμόγελο, έναν καλό λόγο, την έκφραση συμπάθειας και αλληλεγγύης. Στο πολιτικό επίπεδο η διάχυση της αγένειας διαβρώνει την κοινωνική συνοχή υποβαθμίζοντας έτσι την ποιότητα της δημοκρατίας. Γι’ αυτούς τους λόγους η αγένεια συνιστά αντιπολιτική έκφραση, ενώ η ευγένεια γνώρισμα δημοκρατικού ήθους.

Στην Ελλάδα παρατηρείται δυστυχώς, ιδίως τα τελευταία χρόνια, σημαντική έλλειψη ευπρέπειας στην καθημερινότητα πολλών πολιτών, αλλά και ικανού μέρους πολιτικών, δημοσιογράφων, ακαδημαϊκών και ιερέων.

Αυτή η έλλειψη αποκαλύπτει μια κοινωνικά επιβλαβή αδυναμία διάκρισης μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού. Ενδυματολογικές συμβάσεις και πρωτόκολλα συμπεριφοράς για δημόσιους λειτουργούς ή κατόχους αξιωμάτων προσαρμόζονται επιπόλαια στις ιδιωτικές προτιμήσεις. Η παρουσία αυτών στα ΜΜΕ, ενίοτε ακόμη και πολιτικών στο Κοινοβούλιο, προσομοιάζει με εκείνη στην ιδιωτική σφαίρα. Στις συζητήσεις, ιδίως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, κυριαρχεί ο εριστικός τόνος, ενώ ο ενικός αριθμός αντικαθιστά βαθμιαία τον πληθυντικό ευγενείας δίχως τον οποίο δύσκολα διασφαλίζεται η κατάλληλη απόσταση για την σε βάθος χρόνου εξοικείωση των προσώπων και την εμβάθυνση μιας σχέσης. Συχνά ο κάτοχος ενός αξιώματος ή ένας δημόσιος λειτουργός εργαλειοποιεί το αξίωμα ή το λειτούργημα αδυνατώντας να το βιώσει ως κάτι που υπερβαίνει την ατομικότητά του λόγω των νοημάτων που αυτό ενσαρκώνει διαμέσου της ιστορίας του. Ως αποτέλεσμα η έλλειψη ευπρέπειας που χαρακτηρίζει την εικόνα και τη συμπεριφορά ευτελίζει τις αξίες που εμπεριέχονται στον θεσμό, έτσι ώστε σταδιακά να υποβαθμίζεται η ποιότητα της δημοκρατίας.

Η έλλειψη ευπρέπειας που χαρακτηρίζει ένα μέρος της νεοελληνικής κοινωνίας οφείλεται και σε καχυποψία έναντι θεσμών της νεωτερικότητας, όπως το κράτος ή η αγορά, οι οποίοι δεν ενδυναμώθηκαν αρκετά ώστε να πετύχουν σχετική αυτονομία. Ιστορικά στη νεοελληνική κοινωνία αυτοί διαμεσολάβησαν ασθενώς τις σχέσεις μεταξύ των ατόμων λειτουργώντας κυρίως επικουρικά. Η οικογένεια, οι φίλοι και οι συγγενείς φρόντιζαν ως επί το πλείστον για την εύρεση εργασίας, την περίθαλψη, τη φροντίδα των ηλικιωμένων ή την οικονομική στήριξη. Αυτό είχε δύο συνέπειες: Από τη μια φαινόμενα όπως η αποξένωση ή η αλλοτρίωση δεν είχαν την ίδια ένταση και μορφή με την υπόλοιπη Ευρώπη. Από την άλλη φαινόμενα διαφθοράς, αναξιοκρατίας και οικογενειοκρατίας καθορίζουν σε μεγαλύτερο βαθμό τη νεοελληνική κοινωνία απ’ ό,τι άλλες ευρωπαϊκές. Η ευπρέπεια μπορεί να συνεισφέρει και στην ενδυνάμωση των νεωτερικών θεσμών, γι’ αυτό το αίτημα για ευπρέπεια στον δημόσιο βίο και την καθημερινότητα συνιστά σήμερα ριζοσπαστικό αίτημα για τον εμπλουτισμό της δημοκρατίας.

* Ο κ. Θεοφάνης Τάσης διδάσκει σύγχρονη Φιλοσοφία στο Freie Universität Berlin.

http://www.kathimerini.gr/831083/article/epikairothta/ellada/eyprepeia-o-neos-rizospastismos

Μαρλένα Πολιτοπούλου, Η Πηνελόπη των τρένων, εκδόσεις Μεταίχμιο

1965: Ο Στέλιος Καζαντζίδης φτάνει στον σταθμό του Μονάχου για να δώσει μια σειρά από συναυλίες σε όλη τη Γερμανία. Σε μια γωνιά του ίδιου σταθμού ο Στρατής Κοκκινίδης, ένας έλληνας μετανάστης, βρίσκεται νεκρός. Ο φόνος του δεν θα εξιχνιαστεί ποτέ.

Πενήντα χρόνια αργότερα, ο ερευνητής και σκιτσογράφος Παύλος Γ., ως οφειλή στον αστυνόμο πατέρα του, θα ασχοληθεί με την υπόθεση. Τα ίχνη θα τον οδηγήσουν στη Νάουσα, τόπο καταγωγής του Κοκκινίδη, και πίσω στα χρόνια της Κατοχής, για να ανακαλύψει ερωτικά μυστικά, δοσίλογους, λίρες, προδοσίες και επαναστάτες. Θα αφήσει για λίγο την αγαπημένη του τζαζ για να ακούσει τα τραγούδια του Στέλιου και θα ανταμειφθεί από την κόρη της Πηνελόπης των τρένων με είκοσι 45άρια δισκάκια. Και όταν όλα θα έχουν πια τελειώσει, ο κόσμος της μετανάστευσης δεν θα του είναι πια ξένος.

Ο ΗΡΩΑΣ

Ο Παύλος Γ. είναι αρχιτέκτονας με «γονίδια ντετέκτιβ», ο οποίος επί χρόνια συνεργαζόταν με την αστυνομία ως σκιτσογράφος και διατηρεί τον ρόλο του ειδικού συμβούλου του Τμήματος Ανθρωποκτονιών σε δύσκολες υποθέσεις. Ο πατέρας του, τέως διοικητής Ασφαλείας, του έχει αφήσει κληρονομιά το αρχείο του με μια σειρά από ανεξιχνίαστες υποθέσεις. Για μια ακόμα φορά ο Παύλος ανοίγει έναν φάκελο. Ο τίτλος του είναι «Η Πηνελόπη των τρένων».

Μου αρέσει η γραφή της Μαρλένας Πολιτοπούλου και το βιβλίο αυτό δε με απογοήτευσε. Καλή πλοκή που ξετυλίγεται σιγά σιγά, καθώς όλοι οι ήρωες είναι δυνητικοί ένοχοι. Εύστοχη περιγραφή της ελληνικής μετανάστευσης στη Γερμανία και του προφίλ του έλληνα gastarbeiter με πολλές αναφορές στην απολύτως σύγχρονη πραγματικότητα και στην Αθήνα των μεταναστών. Βιβλίο που διαβάζεται ευχάριστα χωρίς να είναι απλοϊκό.

Alice Munro, Απόδραση, εκδόσεις Μεταιχμιο

" Η Τζουλιετ είχε κι άλλον ενα λογο -ήθελε να μην ειναι η Πενελοπι στα πόδια τους τις πρώτες δυο βδομάδες των θερινών διακοπών, γιατι τα πράγματα δεν ηταν ξεκάθαρα ανάμεσα σ' εκείνη και τον Έρικ. Ήθελε να δοθούν λύσεις, και λύσεις δε δίνονταν. Δεν ήθελε να πρέπει να υποκρίνεται πως ολα πήγαιναν καλα για χάρη του παιδιού.
Του Έρικ, απο την άλλη, τιποτα δεν του άρεσε περισσοτερο απο το να δει τα πράγματα να ομαλοποιούνται, το πρόβλημα να κρύβεται. Σύμφωνα με το δικό του σκεπτικό, η ευγενική και κόσμια συμπεριφορά θα αποκαθιστούσε τα καλα αισθήματα, η προσομοίωση αγάπης ηταν αρκετή για να τη βγάλουν μέχρι να καταφέρουν να ανακαλύψουν και παλι την αγάπη. Κι αν δεν προέκυπτε ποτε κατι παραπανω απ' αυτο -ε, ας την έβγαζες με την προσομοίωση. Ο Έρικ θα το κατάφερνε".
Απο το διήγημα "Σιωπή" στη συλλογή "Απόδραση" της Alice Munro, Νόμπελ Λογοτεχνίας 2013.

Διακοπές με... χρονοκαθυστέρηση

Αύγουστος στη Σαντορίνη. Η επιτομή των καλοκαιρινών διακοπών και των πιο διαφημισμένων τουριστικών προορισμών. Καθημερινά έχω την πολυτέλεια από το σημείο που βρίσκεται το σπίτι μου να παρατηρώ πολλούς από τους τουρίστες που επισκέπτονται το νησί. Καθώς η Σαντορίνη έχει γίνει πλέον ένας παγκόσμιος προορισμός μπορεί να κάνει κανείς πολλές διαπιστώσεις και εμπειρικές "έρευνες" για τους ταξιδιώτες του 21ου  αιώνα.

Μπροστά από το σπίτι, λοιπόν, περνούν νωρίς το πρωί όσοι, ακόμα και στις διακοπές τους, δεν απαρνούνται τη συνήθεια της προπόνησης. Τρέχουν, λοιπόν, στις αδυσώπητες ανηφόρες και ανάλογα με το βαθμό της φυσικής τους κατάστασης ή θα σταματήσουν στα μέσα της πιο απότομης στροφής ή στην κορφή της ή θα συνεχίσουν το τρέξιμό τους ίσως λίγο πιο αργά. Άλλοι έχουν βάλει σκοπό να ακολουθήσουν το μονοπάτι για την Οία και αν είναι τυχεροί και τους έχουν ενημερώσει σωστά, έχουν ξεκινήσει νωρίς πριν ανέβει ο ήλιος, που στη γη του ηφαιστείου δεν αστειεύεται.

Αργότερα, βλέπεις να κατεβαίνουν τα γκρουπ των τουριστών των κρουαζιερόπλοιων. Κάθε γκρουπ με τον αρχηγό του και τη γλώσσα του. Βλέπεις, πλέον, και πολλούς Πολωνούς, Ρώσους ή Ινδούς, εκτός από τους "κλασικούς" πια Κινέζους.

Το απόγευμα είναι η ώρα του ηλιοβασιλέματος. Ζευγαράκια πιασμένα χέρι χέρι ανεβαίνουν προς το Φηροστεφάνι ή το Ημεροβίγλι μέχρι να βρουν ένα πεζούλι να περάσουν τις "ρομαντικές" στιγμές των διακοπών και κυρίως να φωτογραφίσουν τον ήλιο αλλά πιο πολύ να φωτογραφηθούν, να βγάλουν "σέλφι" για να ποστάρουν στο Facebook να δουν οι φίλοι τους και να ζηλέψουν τον έρωτά τους. 

Όλοι, μα όλοι θα σταματήσουν να βγάλουν φωτογραφία στον Άγιο Στυλιανό. Πολλοί περιμένουν υπομονετικά να φύγει ο προηγούμενος για να βγάλουν την τέλεια πόζα.

Είναι τέτοια η μανία των ταξιδιωτών να απαθανατίσουν τα πάντα που με κάνει και αναρωτιέμαι αν πράγματι ζουν τις διακοπές τους ή τις βλέπουν μέσα από το φακό της μηχανής, την οθόνη του κινητού ή του τάμπλετ. Επιδίδονται σε έναν αγώνα δρόμου για την τέλεια φωτογραφία, το τέλειο στιγμιότυπο, χάνοντας τη στιγμή που ... περνάει και χάνεται. Ζουν τις διακοπές τους αργότερα στην αίθουσα αναμονής του αεροδρομίου, στο αεροπλάνο της επιστροφής, στον όποιο τόπο τους. Πάντως όχι εδώ, όχι τώρα, όχι την πραγματικότητα. Είμαστε, φαίνεται, τόσο συνηθισμένοι στον εικονικό κόσμο που ο πραγματικός δεν μας αρκεί.

Παντού βλέπεις σέλφι στικς να ξεφυτρώνουν σε κάθε στροφή του καλντεριμιού. Σκέφτομαι πολλές φορές την υπερέκθεση του ατόμου στα κοινωνικά δίκτυα. Εδώ μπαίνουμε στο πλοίο, εδώ μένουμε, εδώ τρώμε, εδώ πίνουμε καφέ, εδώ ποτό, εδώ, εδώ, εδώ... Είναι, άραγε, τόσο απαραίτητη; Τι κενά προσπαθεί να καλύψει;

Ακούω στ' αυτιά μου τη φωνή σου. Ελπίζω για πάντα

filoftero: ΜΠΑΜΠΑ;: Οι άνθρωποι αποφεύγουν να μιλούν για τον θάνατο, ιδίως όταν αυτός δεν τους έχει χτυπήσει τη πόρτα. Ένας παπάς μου έλεγε πριν από από χρόνια ότι ακόμα και εκείνοι που στις κηδείες σπρώχνουν για να βρεθούν μπροστά-μπροστά την στιγμή της ταφής, το κάνουν για να ανακουφιστούν ότι εκείνοι είναι ακόμα εν ζωή.

Για μένα, που τον βρήκα μπροστά μου τον άτιμο από τα παιδικά μου χρόνια, η πιο βαριά επίπτωσή του δεν είναι τόσο πολύ ότι αναγκάζεσαι να συνηθίσεις την απουσία ενός αγαπημένου σου προσώπου, όσο το να συνειδητοποιείς ότι η μνήμη, τελικά, δεν αποθηκεύει εκείνα που έχεις πραγματική ανάγκη:

Την αίσθηση ενός αγγίγματος τη στιγμή που το χρειαζόσουν. Τον τόνο της φωνής, σε καλές και άσχημες στιγμές. Ένα χαμόγελο που καμιά, ποτέ, φωτογραφία δεν μπορεί να αποτυπώσει. Ένα νεύμα, που ήταν αρκετό να σε διαβεβαιώσει ότι «όλα θα πάνε καλά, μη στενοχωριέσαι».

Με συγκλόνισαν, θυμάμαι, τα λόγια που είπε ο Θανάσης Βέγγος σε μία τηλεοπτική εκπομπή, όπου τον κάλεσαν για να τον βραβεύσουν, ένα-δύο χρόνια πριν πεθάνει:

«Έπρεπε να γεράσω, αγόρι μου, για να μάθω τι είναι ευτυχία. Τελικά ευτυχία είναι ένα ζευγάρι χέρια, δύο χέρια. Αυτά που θα σε αγκαλιάσουν, θα σε κρατήσουν, θα σε κοιμήσουν, θα σε περιποιηθούν, θα σου μαγειρέψουν, θα σε χαϊδέψουν και στο τέλος θα σου κλείσουν τα μάτια. Τα πολλά χέρια απλά σε κατσιάζουν. Χάσιμο χρόνου. Θα το δεις κι εσύ όσο μεγαλώνεις».

Σήμερα, είμαι μπλεγμένος κι εγώ στα πολλά χέρια που απλά με κατσιάζουν. Και μου λείπει εκείνο το ένα, που πάντα έκανε τη καρδιά μου να φτερουγίσει.

Ο Ηράκλειτος έλεγε: «Στην αναζήτηση της αλήθειας, να είσαι έτοιμος για το απροσδόκητο, επειδή είναι δύσκολο να τη βρεις και σε συγκλονίζει όταν την ανακαλύψεις».

Είναι λόγια που τα βρίσκω στην εισαγωγή ενός βιβλίου που με κράτησε ξάγρυπνο τρεις νύχτες, και θάθελα να το μοιραστώ μαζί σας, όσο κι αν το θέμα του, ο θάνατος και η μοναξιά, μοιάζει, και είναι, στενάχωρο.

Τιτλοφορείται «Η Επινόηση της Μοναξιάς», είναι γραμμένο από τον Αμερικανό συγγραφέα Paul Auster, και κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο» σε μετάφραση Σταυρούλας Αργυροπούλου. Ξεκινάει έτσι:

«Τη μία μέρα υπάρχει ζωή. Ένας άνθρωπος, για παράδειγμα, με θαυμάσια υγεία, ούτε καν γέρος, χωρίς ιστορικό ασθενειών. Όλα είναι όπως ήταν, όπως θα είναι πάντα. Εκείνος ζει από μέρα σε μέρα, νοιάζεται μονάχα για τη δουλειά του, ονειρεύεται μονάχα τη ζωή που απλώνεται μπροστά του. Και έπειτα, ξαφνικά, υπάρχει θάνατος. Ο άνθρωπος αφήνει έναν αναστεναγμό, σωριάζεται στην καρέκλα του κι έρχεται ο θάνατος. Το αιφνίδιο του πράγματος δεν αφήνει περιθώρια για σκέψεις, δεν δίνει στο μυαλό την ευκαιρία να αναζητήσει μια λέξη που θα μπορούσε να προσφέρει παρηγοριά. Μένουμε μονάχα με τον θάνατο, το αδιαμφισβήτητο γεγονός της θνητότητάς μας».

Έμαθα τα νέα για τον θάνατο του πατέρα μου, κάποια χρόνια πριν, τέτοιες μέρες, όταν το πρωί κάναμε μπάνιο στην Αμμόχωστο και το απόγευμα, που έκανα βόλτα με τους φίλους μου κάποιος μου φώναξε «τρέχα!».

Μπαμπά;
posted by  Christos Michaelides

Η ανάρτηση δημοσιεύτηκε στις 25 Ιουλίου, τη μέρα που γεννήθηκε μια φίλη, που κι αν έφυγε νωρίς, μπόρεσε να χαρίσει απλόχερα την καλοσύνη και την αγάπη της. Τόσο που το κενό που άφησε δεν πρόκειται να αναπληρωθεί ποτέ. 

"Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα", της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ

Από την κλειδαρότρυπα κρυφοκοιτάω τη ζωή

την κατασκοπεύω μήπως καταλάβω

πώς κερδίζει πάντα αυτή,

ενώ χάνουμε εμείς.

Πώς οι αξίες γεννιούνται

κι επιβάλλονται πάνω σ' αυτό που πρώτο λιώνει:

το σώμα.

Αναρωτιέμαι τι άλλους συνδυασμούς

θα εφεύρει η ζωή

ανάμεσα στο τραύμα της οριστικής εξαφάνισης 

και το θαύμα της καθημερινής αθανασίας.

Σκάρος: Η πρωτεύουσα της ενετοκρατούμενης Θήρας

Ο Σκάρος από το Μεροβίγλι

Ο εντυπωσιακός βράχος του Σκάρου, που προεξέχει δυναμικά, σαν να θέλει να ξεκολλήσει απο τα τοιχώματα της καλντέρας, αποτελεί ένα απο τα πλέον χαρακτηριστικά τοπόσημα της Σαντορίνης, απ’ όπου κι αν ατενίζει κανείς το μοναδικό αυτό σύμπλεγμα νησιών και ηφαιστείων. Μόνη εμφανής ανθρώπινη παρουσία το ξωκκλήσι της Θεοσκέπαστης, προς τη μεριά της καλντέρας. Κι όμως, ο τόπος αυτός κάποτε φιλοξενούσε μια πολύβουη πολιτεία…

Η ιστορία του Σκάρου αρχίζει το 1207, μετά την εδραίωση της ενετικής κατοχής στην Θήρα και την ένταξη του νησιού στο Δουκάτο του Αιγαίου. Στον φυσικά οχυρό βραχώδη όγκο επέλεξαν οι νέοι άρχοντες να ιδρύσουν την πρωτεύουσά τους: εκεί έκτισαν το δουκικό παλάτι, τον καθεδρικό ναό (ντόμο) και έδρα του καθολικού επισκόπου του νησιού, μοναστήρια και αρχοντικές κατοικίες. Στα 1480, το νησί παραδίδεται στον Ντομένικο Πιζάνι, γιό του δούκα της Κρήτης, ως προίκα για το γάμο του με την κόρη του δούκα της Νάξου, πριγκίπισσα Φιορέντζα. Οι περιγραφές των εορτασμών που συνόδευαν την παράδοση του Κάστρου περιλαμβάνουν πολύτιμες μαρτυρίες για την εικόνα της πόλης. Περίπου εκατό χρόνια αργότερα το Δουκάτο του Αιγαίου περνάει πλέον στην κατοχή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Ο Σκάρος υφίσταται μεγάλες καταστροφές από τον τρομερό σεισμό του 1650. Οι κάτοικοι αποφασίζουν τότε να εγκαταλείψουν το περιοριστικό και επικίνδυνο περιβάλλον του Κάστρου και τη δύσκολη ζωή που περιγράφουν πολλοί περιηγητές, και να ιδρύσουν νέο «μητροπολιτικό» κέντρο στα Φηρά. Η μετοίκηση ολοκληρώθηκε τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου αιώνα, μετά τον περιορισμό του πειρατικού κινδύνου. Το 1850, στη θέση της παλιάς ακμάζουσας πολιτείας υπάρχουν μόνο τάφοι και ορνιθοτροφεία, γράφει ο περιηγητής Leycester.

Ο πρωταγωνιστικός ρόλος της κοινότητας του Σκάρου στην πνευματική ζωή του νησιού την περίοδο της ακμής του διαφαίνεται από το πλήθος και τη σημασία των μονών που ιδρύθηκαν εντός του Κάστρου. Από τις παλαιότερες είναι η μονή Δομηνικανών μοναχών της Αγίας Αικατερίνης της Σιέννας, που ιδρύθηκε στα 1595 από τον Μαρίνο Δαργέντα, γόνο του εκλατινισμένου κλάδου της βυζαντινής αυτοκρατορικής οικογένειας των Αργυρών. Έντονη υπήρξε και η δραστηριότητα του τάγματος των Ιησουϊτών, όπως αποδεικνύει η λειτουργία σχολείου στο Σκάρο. Υπήρχαν επίσης ορθόδοξοι ναοί όπως της Αγίας Ειρήνης και της Αγίας Θεοδοσίας μπροστά από την πύλη του Κάστρου καθώς και η μονή Αγίου Νικολάου, που ιδρύθηκε το 1651 από την εξελληνισμένη λατινική οικογένεια των Γκύζη. Σ΄ αυτές τις μονές, καθολικές και ορθόδοξες, υπηρέτησαν ως μοναχοί γόνοι επιφανών οικογενειών της Θήρας.

Μια ανέλπιστη εικόνα της πόλης λίγο πριν την εγκατάλειψή της μας δίδει ένα σχέδιο της συλλογής Thomas Hope (1788) που φυλάσσεται στο Μουσείο Μπενάκη . Ο οικισμός παρουσιάζεται ως ένα πυκνοδομημένο σύνολο με φρουριακό χαρακτήρα. Το συνεχές μέτωπο των σπιτιών με τα ολιγάριθμα και μικρά ανοίγματα δημιουργεί ισχυρό οχυρωματικό περίβολο, ο οποίος προστατεύει τον οικισμό προς την πλευρά της μόνης δυνατής πρόσβασης, την ανατολική. Οι πύλες «έκλειναν όταν υπήρχε φόβος εχθρικής εισβολής», μας πληροφορεί ο F. Richard (1642), ενώ για μεγαλύτερη ασφάλεια στην πύλη οδηγούσε κινητή, ξύλινη γέφυρα τα θεμέλια της οποίας διακρίνονται ακόμα.

Το σχέδιο της συλλογής του Thomas Hope (Μουσείο Μπενάκη) και η ερμηνεία του.

Στα λιγοστά ερείπια που απέμειναν από τις κατακρημνίσεις των βράχων βλέπει κανείς σήμερα κατάλοιπα από τοίχους, θόλους και στέρνες. Στα ερείπια αυτά ο χρόνος έχει σταματήσει στον 17ο αιώνα.

Το κείμενο της Κλαίρης Παλυβού, καθηγήτριας αρχιτεκτονικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, δημοσιεύτηκε στο  Santorini Guidebook 2012

  Εικόνα i Το Ημεροβίγλι όπως φαίνεται από τον Σκάρο

                                     

Εικόνα ii Το εκκλησάκι της Θεοσκέπαστης στην μπροστινή

           πλευρά του Σκάρου αγναντεύει την καλντέρα

Αφιέρωμα στη Σαντορίνη (Απόσπασμα)

Του Ηλία Βενέζη (1904-1973)

 [...]άξαφνα σιγανός, σιγανότατος ψίθυρος, ψαλμωδία κατανυκτική, φωνή ικέτις, μπερδεύοντας με τη φωνή της ερημίας και της θαλάσσης, έφτασε στ' αυτιά μας. Xείλη γυναικεία έψελναν ύμνους χριστιανικούς. Κάτω απ’ τα ερείπια του κάστρου των Φράγκων, η ταπεινή μελωδία της Ορθοδοξίας, βεβαίωση της συνέχειας της ανένδοτης, ώ τι συγκίνηση που ήταν!

Σαν αέρας βίαιος να μας έσεισε. Κάμαμε ακόμα λίγα βήματα. Και τότε πρόβαλε μπρος στα μάτια μας, όραμα θαμπωτικό, αλησμόνητο για πάντα, πάντα, άσπρο, πάλλευκο: η "Θεοσκέπαστη". Πάνω απ’ τα κρεμαστά νερά, στον άγριο βράχο, πάνω απ’ το ηφαίστειο.

Oι ύμνοι τώρα έρχονταν πιο καθαροί. Προχωρήσαμε, μπήκαμε στη Θεοσκέπαστη. Κατακάθαρο, γυμνό, κατάγυμνο ήταν το ξωκκλήσι, καθώς όλα τα ξωκκλήσια των Ελλήνων. Μοναχά ένα ξυλόγλυπτο, παλιό, παμπάλαιο τέμπλο με δυο όφεις. Και μπρος στο Ιερό, κάτω απ’ το φαγωμένο τέμπλο, γονατισμένες πάνω στις πλάκες, με σκυφτό κεφάλι, απορροφημένες στη δέησή τους, μόνες με τον εαυτό τους και με το Θεό, ξυπόλυτες, οι μαυροφορεμένες γυναίκες, που είχαμε δει από μακριά, έψελναν. H μια διάβαζε τα τροπάρια απ’ τη Σύνοψη, οι άλλες, οι αγράμματες, μουρμούριζαν μαζί της. Eίχαν ανάψει τα καντήλια, έξω ήταν το πέλαγο, τα "συστήματα των υδάτων"1 όλα ήταν κατάνυξη και ερημιά. Οι γυναίκες λέγαν την Aκολουθία του Μικρού Παρακλητικού Κανόνος:

"Προστασίαν και σκέπην ζωής εμής τίθημι σε, Θεογεννήτορ Παρθένε, συ με κυβέρνησον προς τον λιμένα σου". "Διάσωσον από κινδύνων τους δούλους σου, Θεοτόκε, ότι πάντες μετά Θεόν εις σε καταφεύγομεν".

Άκουσαν τα βήματά μας, μα ήταν σα να μην είμαστε, μήτε καν γύρισαν προς τα εμάς. Έτσι πάντα: σκυφτές, γονατισμένες, πνιγμένες στα μαύρα, ικέτιδες.

Μας συνεπήρε κ’ εμάς το μυστήριο, η κατάνυξη, γινήκαμε σε λίγο μαζί τους ένα, προσευχηθήκαμε κ’ εμείς για ό,τι αγαπούμε και για τους ανθρώπους.

Σαν τέλειωσε η παράκληση και οι γυναίκες σηκωθήκαν απ’ τις πλάκες, ωχρές, γαλήνη ήταν στο πρόσωπό τους πολλή. Μας τριγυρίσανε, είπαν τα δικά τους, είπαμε τα δικά μας. H μια είχε παιδί σκοτωμένο στον πόλεμο, η άλλη έχει γιο στο στρατό, η άλλη έχει γιο που ταξιδεύει στη θάλασσα. Κάθε χρονιά έχουνε τάμα να πάρουν βόλτα το νησί, με τα πόδια, ν’ ανάψουν τα καντήλια στα ξωκκλήσια. Έτσι και φέτος ξεκινήσανε. Με τα χαράματα πέσαν στο δρόμο απ’ τον Πύργο, ξυπόλυτες, κ’ η σκόνη σκέπαζε τα σκληρά, τυραγνισμένα πόδια τους. Tώρα, ύστερα απ’ τη χάρη της, μετά τη Θεοσκέπαστη, θ’ ανηφορίζαν για τ’ άλλα τα ξωκκλήσια, κατά τα δυτικά.

Bγάλανε απ’ το μπογαλάκι τους το γιόμα τους, ψωμί σταρένιο, τις μικροσκοπικές ντομάτες της Σαντορίνης, ψαράκια της τράτας τηγανητά. "Ήντλησαν" νερό απ᾿ τη μικρή στέρνα, νερό βρόχινο, μας φιλέψαν νερό και ψωμί. Δε θέλαμε να τους το στερήσουμε που το είχαν λιγοστό - το ψωμί και το νερό. Μα επιμείνανε να το πάρουμε κοιτάζοντάς μας παρακαλεστικά μες στα μάτια, σα να το γυρεύαν για χάρη.

"Tώρα μας ένωσε η Θεοσκέπαστη", είπαν.

Αποχαιρετιστήκαμε. Εμείς μείναμε να ζήσουμε λίγο ακόμα στη Θεοσκέπαστη, μια ακόμα ελληνική ώρα. Καθώς έβλεπα ν’ ανηφορίζουνε το, σκαλισμένο στο βράχο, μονοπάτι του Σκάρου οι μαυροφορεμένες, ξυπόλυτες γυναίκες της Σαντορίνης, πηγαίνοντας ν’ ανάψουν τα καντήλια στ’ άλλα εξωκλήσια, ικέτιδες για τα παιδιά τους, πεινασμένες, διψασμένες στην άνυδρη γη τους, -θυμήθηκα απότομα τη μακρινή μεγάλη πόλη, την πρωτεύουσα των Ελλήνων. Ώ, τι ξένη πόλη, ξεκομμένη απ’ τον κορμό της Ελλάδας, απληροφόρητη για τα βάσανά της, για την πικρία και την καρτερία της, αδιάφορη και αλαζών, αυτή η πόλη των Αθηνών!

Περιοδικό Νέα Εστία, τεύχ. 698 (1η Αυγούστου 1956)

                                         

Φιλία και κοινωνικά δίκτυα

Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν πολύ λίγους στενούς φίλους. Αυτό είναι το πόρισμα μιας έρευνας αμερικανών κοινωνιολόγων που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Plos One.

Το να βρεις φίλους δεν ήταν ποτέ ευκολότερο. Ο μέσος χρήστης του Facebook είναι συνδεδεμένος με 350 φίλους, ενώ ο αριθμός αυτός αυξάνει στους 649 για τους νέους. Η χρυσή εποχή της φιλίας θα μπορούσε κανείς να πει. Αντιθέτως.Τα πορίσματα μίας έρευνας αμερικανών επιστημόνων κατέληξαν σε αντίθετα συμπεράσματα που έρχονται να ενισχύσουν την άποψη ότι τα κοινωνικά δίκτυα δεν φέρνουν πιο κοντά τους ανθρώπους. Αν και ο αριθμός των επαφών είναι μεγάλος, ο αριθμός των στενών και έμπιστων φίλων είναι μικρός και γίνεται ακόμα μικρότερος, καθώς ο άνθρωπος μεγαλώνει.

Οι ερευνητές έθεσαν στους συμμετέχοντες  στην έρευνα (25 185 τυχαίους επισκέπτες μιας ειδησεογραφικής ιστοσελίδας) συγκεκριμένες ερωτήσεις που προσδιόριζαν τον όρο φιλία, για παράδειγμα: πόσους ανθρώπους θα καλούσαν στα γενέθλιά τους, σε πόσους θα μπορούσαν να τηλεφωνήσουν αν κάτι τους συνέβαινε μέσα στη νύχτα και με πόσους θα μιλούσαν για τη σεξουαλική τους ζωή. Οι περισσότεροι υπολόγισαν μεταξύ 5 και 10 τους ανθρώπους με τους οποίους θα περνούσαν την ημέρα των γενεθλίων τους, 5 έως 7 τους ανθρώπους που θα καλούσαν σε έκτακτη ανάγκη και 3 έως 7 αυτούς με τους οποίους θα συζητούσαν κάτι τόσο προσωπικό. 

Και επιπλέον: Ο φιλικός κύκλος μικραίνει με την πάροδο του χρόνου "Στην εφηβική ηλικία κάνει κανείς περισσότερους φίλους, αλλά ήδη στη πρώτη ενηλικίωση ο αριθμός των φίλων μειώνεται", λέει ο ψυχολόγος Franz Neyer από το Jena University. Από μία έρευνά του που διεξήχθη με 178000 συμμετέχοντες αποδείχθηκε ότι οι 25άρηδες έχουν τους περισσότερους φίλους αλλά στη συνέχεια αυτός ο αριθμός μειώνεται.

"Τα κοινωνικά δίκτυα δεν έχουν επηρεάσει καθόλου τον αριθμό των πραγματικών φίλων που θα συναντήσει κανείς στη ζωή του. Βέβαια δεν είναι ο αριθμός των φίλων που προσφέρει ικανοποίηση στη ζωή του ατόμου αλλά η ποιότητα της φιλικής σχέσης", λέει ο Neyer.

Η έρευνα αυτή έρχεται να επιβεβαιώσει κάτι που οι περισσότεροι γνωρίζουμε από προσωπική πείρα:

οι πραγματικοί, ανιδιοτελείς, έμπιστοι φίλοι είναι είδος εν ανεπαρκεία και μάλλον υπό εξαφάνιση. Γι' αυτό πιστεύω ότι πρέπει να προσπαθούμε για τους φίλους μας και είναι κρίμα να φεύγουν από τη ζωή μας άνθρωποι που κάτι έχουν να μας πουν.

70 χρονια απο τη λήξη του Β´ Παγκοσμίου Πολέμου

Στις 9 Μαΐου 1945, πριν από 70 χρόνια, η ηττημένη Γερμανία, το Τρίτο Ράιχ, υπογράφει την άνευ όρων κατάπαυση πυρός, καθώς στο Βερολίνο εισέρχεται πρώτος και θριαμβευτής ο κόκκινος στρατός της Σοβιετικής Ένωσης. Σε αρκετές χώρες της Ευρώπης και φυσικά στη Ρωσία η ημέρα αυτη αποτελεί ημέρα ιστορικής μνήμης της νίκης των λαών εναντίον του ναζισμου. Για άλλη μια φορα το πέρας ενός παγκοσμίου πολέμου δεν αφορά τη χώρα μας. Στην Ελλάδα έχουμε επιλέξει να θυμόμαστε την κήρυξη του πολέμου κατα της φασιστικής Ιταλίας στις 28 Οκτωβρίου 1940 και τις νίκες του στρατού μας στο ελληνοαλβανικό μέτωπο. Κανείς δεν αναφέρεται στην απελευθέρωση της Ελλάδας απο τους Γερμανούς και στην ύψωση της ελληνικής σημαίας στην Ακρόπολη από τον Γεώργιο Παπανδρέου τον Οκτώβριο του 1944. Για μας η λήξη του πολέμου σηματοδότησε την αρχή των εμφυλίων δεινών και του διχασμού της κοινωνίας, αφού γίναμε το πρώτο πεδίο της ψυχροπολεμικής αντιπαράθεσης. Μιας αντιπαράθεσης, βέβαια, που ηταν περισσότερο στο μυαλό των Ελλήνων κομμουνιστών, που αγνοούσαν τι είχε συμφωνήσει ο Ιωσηφ Στάλιν στη Γιάλτα.
Δυστυχώς η σχολική ιστορια συντηρεί τη διάσταση αυτη ανάμεσα στην Ελλαδα και την Ευρώπη και οι μαθητές μας σπανίως ακούνε ή μαθαίνουν ευρωπαϊκή ιστορια, για να μην πω ότι ελάχιστα γνωρίζουν απο τα πιο σπουδαία γεγονότα της παγκόσμιας.

Ας ελπίσουμε ότι θα υπάρξει στο εγγύς μέλλον κάποια αναμόρφωση των αναλυτικών προγραμμάτων, μήπως και δουμε να κινείται κατι προς τη σωστή κατεύθυνση, της δημιουργίας σκεπτόμενων Ελλήνων της Ευρώπης.

Φυλή στον Αμαζόνιο ανθεκτική στις ασθένειες του σύγχρονου κόσμου

Ανθεκτικά μικρόβια βρέθηκαν σε απομονωμένη φυλή του Αμαζονίου 

Το 2009 ανακαλύφθηκε άγνωστη φυλή στον Αμαζόνιο.
Τα μέλη μιας απομονωμένης φυλής του Αμαζονίου που ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με τον έξω κόσμο το 2009 φέρουν το πλουσιότερο μικροβίωμα που έχει ανακαλυφθεί ποτέ σε ανθρώπους. Το περίεργο όμως είναι ότι τα βακτήρια που ζουν στο δέρμα και το έντερό τους είναι ανθεκτικά τόσο στα φυσικά όσο και στα συνθετικά αντιβιοτικά.

Η μελέτη επιβεβαιώνει τις υποψίες ότι ο σύγχρονος τρόπος ζωής μειώνει την ποικιλία των μικροβίων που ζουν μέσα και πάνω μας. Πολλοί ερευνητές πιστεύουν μάλιστα ότι η μειωμένη αυτή ποικιλότητα σχετίζεται με σύγχρονες ασθένειες όπως η παχυσαρκία, ο διαβήτης και ο καρκίνος.

Οι ασθένειες αυτές απουσίαζαν από την μικρή κοινότητα της φυλής των Γιανομάμι που εντοπίστηκε από ελικόπτερο το 2008 στη ζούγκλα της Βενεζουέλας. Οι Γιανομάμι πιστεύεται ότι ζουν σχεδόν τελείως απομονωμένοι από τον υπόλοιπο κόσμο εδώ και 11.000 χρόνια, και η συγκεκριμένη κοινότητα δεν είχε εκτεθεί ποτέ στη σύγχρονη δίαιτα και τα Δυτικά φάρμακα.

Εθιμα ταφής, Χάνα Κεντ

ΕΘΙΜΑ ΤΑΦΗΣ - Εκδόσεις Ίκαρος

Στη Βόρεια Ισλανδία του 1829 η Agnes Magnúsdóttir καταδικάζεται σε θάνατο για την άγρια δολοφονία δύο ανδρών. Υποχρεώνεται να περάσει το χρόνο μέχρι την εκτέλεσή της στη φάρμα του Jón Jónsson με την οικογένειά του, την γυναίκα του και τις δύο κόρες τους. Η οικογένεια, τρομοκρατημένη που αναγκάζεται να συμβιώσει με μια καταδικασμένη δολοφόνο, αποφεύγει να της μιλήσει.

Μόνον ο Tóti, που έχει οριστεί πνευματικός σύμβουλός της έχει επαφή μαζί της, προσπαθώντας να σώσει την ψυχή της. Καθώς περνά ο καιρός και έρχεται ο χειμώνας, οι δουλειές στη φάρμα τους φέρνουν όλους πιο κοντά. Η ιστορία της Agnes ξεδιπλώνεται ενώ αναδύεται και το ερώτημα της πραγματικής ή μη ενοχής της.
Βασισμένο σε μια πραγματική ιστορία το Έθιμα Ταφής είναι ένα βαθιά συγκινητικό μυθιστόρημα για την προσωπική ελευθερία: πως βλέπουμε τον εαυτό μας, πως μας βλέπουν οι άλλοι, και ως που θα φτάσει ο καθένας για την αγάπη.

Η Hannah Kent μέσα από τις περιγραφές της Βορείου Ισλανδίας, όπου κάθε μέρα είναι μια μάχη για την επιβίωση, θέτει ένα καίριο ερώτημα: πως μπορεί μια γυναίκα να αντέξει όταν η ζωή της εξαρτάται από τις ιστορίες των άλλων.

Ενα εξαιρετικό μυθιστόρημα για μια άγνωστή μας χώρα με ωραια πλοκή και συγκλονιστικό τέλος.

Λίγες σκέψεις στην αρχή της Μ. Εβδομάδας

 ​Το θρησκευτικό αίσθημα είναι μια πολύ βαθιά προσωπική υπόθεση. Διαμορφώνεται από τόσα πολλές διαφορετικές πηγές: προσωπικά βιώματα, παιδικές μνήμες, διδαχές, εμπειρίες και μαρτυρίες κοντινών ανθρώπων. Διαμορφώνεται από την άλλη και από αρνητικά παραδείγματα. Από την παρατήρηση ανθρώπων που αρέσκονται σε μεγάλους σταυρούς και βαθιά προσκυνήματα, σε αυτό που ονομάζω «επιδεικτική πίστη» θέλοντας να πείσουν τον περίγυρό τους για τα ηθικά κίνητρα των ανήθικων, στην πραγματικότητα, πράξεών τους. Η πίστη δεν μετριέται σε γονυκλισίες και προσευχές, στη δήθεν ευλάβεια του χαμηλωμένου βλέμματος, ούτε αποδεικνύεται στις πρώτες σειρές της εκκλησίας. Η πίστη συνδέεται με την ηθική στάση ζωής, με την ταπεινότητα που διδάσκει ο χριστιανισμός, με την ανιδιοτέλεια και την προσφορά, όποια μπορεί ο καθένας. Δεν είναι η θρησκεία εισιτήριο εισόδου σε κονκλάβια εκλεκτών και πατρικίων που μηχανεύονται δολίως, αλλά η ενσυνείδητη προσπάθεια να ζήσεις με γνώμονα τις ηθικές αξίες που δίδαξε ο Χριστός όπου μπορείς, στην οικογένεια, στην εργασία, στις κοινωνικές συναναστροφές.

Με αυτές τις σκέψεις οδηγούμαι άλλη μια φορά στο ποίημα του Καβάφη.

Όσο μπορείς
Κι αν δεν μπορείς να κάμεις την ζωή σου όπως την θέλεις,
τούτο προσπάθησε τουλάχιστον
όσο μπορείς: μην την εξευτελίζεις
μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου,
μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες.

Μην την εξευτελίζεις πηαίνοντάς την,
γυρίζοντας συχνά κ’ εκθέτοντάς την
στων σχέσεων και των συναναστροφών
την καθημερινήν ανοησία,
ώς που να γίνει σα μια ξένη φορτική.

Το ίδιο θα μπορούσε να ισχύει και για το θρησκευτικό αίσθημα.

Ελένη Μπούκουρα - Αλταμούρα 1821 – 1900

Αυτοπροσωπογραφία της Ελένης Μπούκουρα με στολή μοναχού

Η πρώτη ελληνίδα ζωγράφος, με πολυτάραχο και τραγικό βίο πέθανε σαν σήμερα.

Γεννήθηκε το 1821 στις Σπέτσες και ήταν κόρη του αρβανίτη καραβοκύρη και πρώτου θεατρώνη της Αθήνας Γιάννη Μπούκουρα, με καταγωγή από τη Γορτυνία. Από μικρή έδειξε το ταλέντο της στη ζωγραφική και ο πατέρας της δεν της χάλασε το χατήρι. Έλαβε μαθήματα κατ' οίκον από τον ιταλό ζωγράφο Ραφαέλο Τσέκολι, καθηγητή του Σχολείου των Τεχνών, με συστατική επιστολή του οποίου συνέχισε τις σπουδές της στην Ιταλία.

Μεταμφιεσμένη σε άνδρα, με το ψευδώνυμο Χρυσίνης Μπούκουρας, παραβίασε το καλλιτεχνικό άβατο της εποχής και μαθήτευσε στο εργαστήρι του ζωγράφου και γαριβαλδινού επαναστάτη Φραντσέσκο Σαβέριο Αλταμούρα στη Νεάπολη (Νάπολι).

Η Ελένη ερωτεύθηκε τον κατά τέσσερα χρόνια μικρότερο δάσκαλό της και μαζί του απέκτησε τρία εξώγαμα παιδιά: τον Ιωάννη, τη Σοφία και τον Αλέξανδρο. Προκειμένου να νομιμοποιήσει τη σχέση της, ασπάστηκε τον καθολικισμό και τον παντρεύτηκε. Όμως, το 1857 ο σύζυγός της την εγκατέλειψε κι έφυγε με την ερωμένη του, την αγγλίδα φίλη της ζωγράφο Τζέιν Χέυ, παίρνοντας μαζί του τον μικρότερο γιο τους Αλέξανδρο.

Η Ελένη επέστρεψε στην Ελλάδα με τα άλλα δύο παιδιά της, τον Ιωάννη και τη Σοφία, και άρχισε να παραδίδει μαθήματα ζωγραφικής σε νεαρές Αθηναίες. Όμως, το 1872 η κόρη της αρρώστησε από φυματίωση και για λόγους υγείας οι δύο γυναίκες μετακόμισαν στις Σπέτσες. Τελικά, η Σοφία δεν απέφυγε το μοιραίο και πέθανε στα τέλη του 1872, σε ηλικία μόλις 18 ετών.

Το 1876 ο γιος της και ανερχόμενος ζωγράφος Ιωάννης Αλταμούρας ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Κοπεγχάγη και επέστρεψε στην Αθήνα, γεμίζοντας με χαρά τη χαροκαμένη μάνα. Όμως, η χαρά της δεν κράτησε πολύ. Ο Ιωάννης, που διακρίθηκε για τις θαλασσογραφίες του, προσβλήθηκε και αυτός από φυματίωση και πέθανε τον Μάιο του 1878, σε ηλικία μόλις 26 ετών.

Η απώλεια των παιδιών της προκάλεσε νευρικό κλονισμό στην Ελένη και την οδήγησε στην τρέλα. Σε ηλικία 60 ετών επέστρεψε στις Σπέτσες, όπου έκαψε σχεδόν όλα τα ζωγραφικά της έργα. Πέθανε σχεδόν άγνωστη στις 19 Μαρτίου 1900 και κηδεύτηκε στο κοιμητήριο της Αγίας Άννας των Σπετσών. Αργότερα, τα οστά της, όπως και εκείνα της Σοφίας και του Ιωάννη, μεταφέρθηκαν από τους απογόνους της στο A' Νεκροταφείο Αθηνών, στον κοινό τάφο της οικογενείας Mπούκουρα - Aλταμούρα.

Η τραγική ζωή της Ελένης Μπούκουρα - Αλταμούρα έγινε το θέμα ενός μυθιστορήματος (Ρέα Γαλανάκη:«Ελένη ή ο κανένας», εκδ. Άγρα, 1998) κι ενός θεατρικού έργου (Κώστας Ασημακόπουλος «Ελένη Αλταμούρα», εκδ Δωδώνη, 2005).

ΠΗΓΗ: http://www.sansimera.gr/biographies/344#ixzz3UqyIRlqU

Blue Stockings, της Jessica Swale

Στα μέσα του 18ου αιώνα, τα κορίτσια στην Αγγλία θεωρούνταν τυχερά αν κατάφερναν να σπουδάσουν έστω και στο ελάχιστο. Μερικές νεαρές κοπέλες από πλούσιες οικογένειες είχαν γκουβερνάντες, κάποιες παρακολουθούσαν μαθήματα στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, αλλά το πρόγραμμα σπουδών περιοριζόταν σε ‘γυναικεία μαθήματα’: ράψιμο, τέχνες, ίσως γαλλικά αν ήταν τυχερές, ενώ τα αγόρια των οικογενειών μάθαιναν άλγεβρα και μετέφραζαν τον Βιργίλιο από την ηλικία των επτά. 

Η κατάσταση αυτή άρχισε να αλλάζει όταν η Έμιλυ Ντέιβις, μια πρωτοπόρος εκπαιδευτικός, ξεκίνησε μια επιτυχημένη καμπάνια προκειμένου να συμπεριληφθούν σημαντικά μαθήματα και εξετάσεις στην εκπαίδευση των γυναικών. Κατόπιν, αφού κατόρθωσε να αλλάξει το πρόγραμμα σπουδών, έστρεψε την προσοχή της στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.  Το 1869 ίδρυσε το πρώτο βρετανικό εσωτερικό κολέγιο για γυναίκες στο Χίτσιν, στην περιοχή Κέμπριτζσερ.  Εκεί, σε μία αγροικία είκοσι μίλια από το Κέμπριτζ (απόσταση που εθεωρείτο ασφαλής), δημιουργήθηκε το πρώτο πανεπιστήμιο για γυναίκες. Είχε πέντε φοιτήτριες στις οποίες δίδασκαν όποιοι λέκτορες ήταν πρόθυμοι  να διακινδυνέψουν τη φήμη τους και να διανύουν σαράντα μίλια σύνολο με το ποδήλατο για να υποστηρίξουν την προσπάθεια. Αλλά ήταν μόνο η αρχή. 

Μέχρι το 1896, το κολέγιο μεταφέρθηκε στο Γκέρτον, μόνο δύο μίλια από το Κέμπριτζ πάνω σε ένα λόφο. Όμως, παρόλο που τα κορίτσια παρακολουθούσαν το ίδιο ακριβώς πρόγραμμα σπουδών με τους άνδρες, όταν τελείωναν επέστρεφαν στο σπίτι τους με άδεια χέρια. Ενώ οι άνδρες  φορούσαν τα καπέλα και τις τήβεννους την ημέρα της αποφοίτησης, οι γυναίκες δεν είχαν το δικαίωμα να πάρουν πτυχίο. Η νέα διευθύντρια  του Γκέρτον, Ελίζαμπεθ Γουέλς, με τη βοήθεια του εκπαιδευτικού προσωπικού του κολεγίου και τις φοιτήτριες, αποφασίζει τότε να ξεκινήσει μια καμπάνια προκειμένου να κερδίσουν τα κορίτσια δικαίωμα στο πτυχίο. Σε αυτό το σημείο αρχίζει το θεατρικό έργο. 

Όσο αφορά τα ίδια τα κορίτσια, υπάρχει η τάση να συνδυάζεται η Βικτωριανή εποχή με τη συντηρητικότητα, τη σεμνότητα και τους σωστούς τρόπους. Τα κορίτσια του Γκέρτον αντιδρούν σε αυτό το καθεστώς. Ενώ ακολουθούν τους κοινωνικούς κανόνες και τις ‘ετικέτες’, το πάθος τους και η φιλοδοξία τους είναι να ξεφύγουν από τους περιορισμούς της Βικτωριανής εποχής, να αποκοπούν από τις συνεσταλμένες μητέρες τους και να κινηθούν γρήγορα προς τον 20ο αιώνα.  Είναι μαχητικές, αποφασισμένες να πετύχουν και θα επηρεάσουν σημαντικά την εποχή τους.  

Όσον αφορά τους άνδρες, θα ήταν πολύ εύκολο να υποθέσουμε ότι αυτοί που καταδικάζουν και δηλητηριάζουν την εκπαίδευση των γυναικών, όπως ο Μόντσλεϊ ή ο Λόυντ είναι απλά άκαρδοι μισογύνηδες. Αλλά δεν είναι έτσι. Αυτοί οι άνδρες εκπροσωπούν τις απόψεις που επικρατούν εκείνη την εποχή. Δεν είναι οι ‘κακοί’ της ιστορίας. Είναι ειλικρινά πεπεισμένοι ότι η υγεία της γυναίκας και το μέλλον της Βρετανίας βρίσκονται σε κίνδυνο. Προτείνω, για αρχή, να διαβάσετε το βιβλίο του Μόντσλεϊ ‘Sex in Mind and in Education’ πάνω στο οποίο βασίζονται κάποια κομμάτια του κειμένου καθώς και πολλά από τα συναισθήματα που εκδηλώνουν οι ήρωες του έργου. 


Jessica Swale

Το έργο αυτο ανέβηκε για πρώτη φορα στην Ελλάδα απο καθηγητές, μαθητές και αποφοίτους του Λεοντειου Λυκειου Νέας Σμύρνης σε μια αρκετά  "επαγγελματικη" παράσταση.

Η ισότητα μεταξύ των δυο φύλων ζητούμενο και των καιρών μας

Ειναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι ο δυτικός, "πολιτισμένος" κόσμος δεν εχει ακομα κατακτήσει την απόλυτη ισότητα μεταξύ των δυο φύλων. Πολύ συχνά γίνεται λόγος για την εξίσωση ανδρών και γυναικών στη μισθολογική κλίμακα και στις επαγγελματικές ευκαιρίες. Δυστυχώς εξακολουθεί να θεωρείται δυνατό μια γυναίκα να αμοίβεται λιγότερο απο έναν άντρα για την ιδια δουλειά στην ιδια επαγγελματική θέση. Ακομα, πολύ συχνά δεν προάγεται σε υψηλές επαγγελματικές θέσεις, αν και ενδέχεται να διαθέτει υψηλότερα προσόντα, εξαιτίας του φύλου της, που στα μάτια ορισμένων την καθιστά λιγότερο ικανή, πιο ευάλωτη και πάντως οχι τόσο αποτελεσματική όσο ένας άντρας.
Την πραγματικότητα αυτη εξέφρασε και η Patricia Arquette στον λογο που εκφώνησε κατα την παραλαβή του βραβείου β' γυναικείου ρόλου στα φετινά Oscar.

Η ιστορία των Ελλήνων μεταναστών στις ΗΠΑ που διέπρεψαν στην εστίαση έγινε έκθεση σε μουσείο στο Σιάτλ

Εστιατόριο α λα ελληνικά...

ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΠΟΥΡΝΑΡΑ

• 3

Εστιατόριο ελληνικής ιδιοκτησίας στο Σιάτλ, το 1936. Μία από τις φωτογραφίες που φιγουράρουν στην έκθεση για τα 100 χρόνια των ελληνικών εστιατορίων στο Museum of History and Industry.

ΕΤΙΚΕΤΕΣ:

«Οταν ήμουν παιδί, θυμάμαι τον πατέρα μου να επιστρέφει κατάκοπος αργά το βράδυ στο σπίτι, αφού έκλεινε το εστιατόριο. Να ξαναφεύγει, αξημέρωτα, για να το ανοίξει. Επτά ημέρες την εβδομάδα, χωρίς γιορτές και αργίες. Και σκεφτόμουν ότι η δουλειά είναι μάλλον κάτι που δεν σταματά ποτέ, σου αφήνει λίγδα στα νύχια και τσίκνα στα ρούχα». Ο διάσημος ομογενής συγγραφέας Τζορτζ Πελεκάνος μεγάλωσε κυριολεκτικά μέσα στην «ντάινα» (diner) του πατέρα του Πιτ, ο οποίος μετανάστευσε προπολεμικά στην Ουάσιγκτον Ντι Σι, από τη Σπάρτη. Στις συνεντεύξεις του, όταν μιλάει για την παιδική του ηλικία τη δεκαετία του ’60, προσθέτει κάτι ακόμα: «Ο μεγάλος πάγκος, που χώριζε τους πελάτες από τους ψήστες, χώριζε δύο παράλληλους κόσμους. Από τη μια, κάθονταν εκείνοι με τις καλές δουλειές και τα κοστούμια, οι χαρτογιακάδες που έκαναν διάλειμμα για φαγητό. Από την άλλη, ήμασταν εμείς οι Ελληνες και οι –συνήθως– μαύροι υπάλληλοί μας, που τους εξυπηρετούσαμε. Ψυχολογικά αισθανόμασταν εγγύτερα στους δεύτερους...».

Είναι αδύνατον να αναφερθεί κανείς στην ελληνική διασπορά, ιδιαίτερα εκείνη που ρίζωσε στην Αμερική, δίχως να αναγνωρίσει την τεράστια σημασία που διαδραμάτισε ο τομέας της εστίασης –the restaurant business– για την οικονομική επιβίωση, την κοινωνική αφομοίωση, την προκοπή, την ανέλιξη των συμπατριωτών μας. Εκατοντάδες χιλιάδες Ελληνες έζησαν το αμερικανικό όνειρο μέσα στην κουζίνα ενός εστιατορίου, του οποίου είτε ήταν ιδιοκτήτες είτε εργαζόμενοι.

Ανέκδοτα και στερεότυπα

Η ταύτιση της ελληνοαμερικανικής κοινότητας με το φαγητό ήταν και εξακολουθεί να είναι απόλυτη: έδωσε τροφή σε ανέκδοτα («Τι κάνει ένας Ελληνας όταν συναντά έναν άλλο Ελληνα; Μα, ανοίγουν εστιατόριο!»), σε αρνητικά στερεότυπα («Δεν έχουμε Ελληνες και αρουραίους», έγραφαν ρατσιστικά οι ταμπέλες έξω από ορισμένα εστιατόρια του Σαν Φρανσίσκο, πριν από δεκαετίες), σε μια βολική «εικονογράφηση» του χαρακτήρα του Ελληνα 2ης ή 3ης γενιάς όπως είδαμε και στην ταινία που έσπασε ταμεία, «My big fat greek wedding».

Η έκθεση που εγκαινιάστηκε πριν από μερικές ημέρες στο Museum of History & Industry του Σιάτλ, με τίτλο «A Place at the Table. Over a 100 Years of Greek Restaurants, Culture and Entrepreneurial spirit», αφηγείται αυτήν τη συγκινητική ιστορία. Οι Ελληνες κέρδισαν επάξια μια θέση στον ήλιο, μια θέση στο τραπέζι της «αμερικανικής οικογένειας», σερβίροντας, μαγειρεύοντας, πλένοντας πιάτα, ξεκινώντας συχνά από το μηδέν για να φτάσουν γρήγορα στην εμπορική επιτυχία. Με δαιμόνιο, πείσμα, εργατικότητα και προσδοκία μιας καλύτερης ζωής για τα παιδιά και τα εγγόνια τους, άρπαξαν την ευκαιρία και απέδειξαν ότι άξιζαν καλύτερη μοίρα από τους εξαθλιωμένους συμπατριώτες μετανάστες που έσερναν καρότσια με φρούτα και λαχανικά ή εργάζονταν σε γαλαρίες ορυχείων.

Πώς έγινε η έκθεση; «Συλλέξαμε δεκάδες φωτογραφίες από εστιατόρια, ταβέρνες και ντάινες. Βρήκαμε παλαιά μενού, αντικείμενα, ρούχα», λέει στην «Κ» ο Τζον Νίκον. Ενας Ελληνας από τη Λήμνο που γεννήθηκε στο Σιάτλ και είναι η ψυχή του διαδικτυακού μουσείου «Greekamerican Historical Museum of Washington State» που συνδιοργανώνει το αφιέρωμα. «Μόνο στην πολιτεία μας υπήρχαν εκατοντάδες ελληνικά εστιατόρια, κάποια εκ των οποίων παραμένουν εμβληματικά τοπόσημα. Στην αρχή συγκεντρώσαμε με τη γυναίκα μου όλα τα αντικείμενα στο υπόγειο του σπιτιού μας. Αργότερα τα μεταφέραμε στην ενορία μας. Γιατί πρέπει να ξέρετε ότι αν το φαγητό ήταν ο ένας πυλώνας που βοήθησε την ομογένεια, ο άλλος είναι η εκκλησία».

Γιατί στην εστίαση

Ζητήσαμε από τον ιστορικό Αλέξανδρο Κιτροέφ, που διδάσκει στο Κολέγιο Χάβερφορντ και είναι ειδικός σε θέματα της ελληνικής διασποράς, να μας εξηγήσει γιατί οι συμπατριώτες που πήγαν στις ΗΠΑ από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στράφηκαν στην εστίαση και πώς η ενασχόλησή τους αυτή όχι μόνον στέφθηκε με επιτυχία αλλά τους εξασφάλισε την είσοδο και την παραμονή στη μεσαία τάξη.

«Οι Ελληνες μετανάστες καταπιάστηκαν με τα εστιατόρια για ορισμένους βασικούς λόγους. Οι πρώτοι εμιγκρέδες που έφτασαν στο τέλος του μεγάλου κύματος μετανάστευσης από τη Νοτιοανατολική Ευρώπη –από τη δεκαετία του 1870 μέχρι τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο– δεν είχαν άλλη επιλογή από το να πιάσουν αρχικά δουλειά ως υπαίθριοι πωλητές φαγητών και φρούτων, δουλειές που “περίσσευαν” και είχαν μεγάλη ζήτηση στα αστικά κέντρα. Από εκεί, το βήμα σε εστιατόρια ήταν μια φυσιολογική εξέλιξη», μας εξηγεί.

«Το πιο σημαντικό ήταν πως η εξυπηρέτηση των πελατών απαιτούσε ελάχιστη γνώση της αγγλικής γλώσσας και περιορισμένο λεξιλόγιο καθορισμένο από το μενού, ενώ η προετοιμασία του φαγητού στην κουζίνα δεν απαιτούσε ειδικές γνώσεις, γλωσσικές ή τεχνικές. Πολλοί Ελληνες προέρχονταν από μικρά χωριά, όπου όλοι γνωρίζονταν και είχαν έμφυτη ικανότητα στην καλλιέργεια διαπροσωπικών σχέσεων με τους πελάτες. Δημιουργούσαν εγκάρδια, φιλική ατμόσφαιρα που ήταν ιδίως ευπρόσδεκτη στους μοναχικούς πελάτες των εστιατορίων ταχείας εξυπηρέτησης (τα λεγόμενα diners), τα οποία εξυπηρετούσαν εργάτες και υπαλλήλους καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας».

Εγγύηση για τους πελάτες

Ο Κιτροέφ συνεχίζει: «Ο ομογενής δημοσιογράφος Μπάμπης Μαλαφούρης, που δημοσίευσε μια σημαντική μελέτη για τους Ελληνες στην Αμερική το 1948, υπογραμμίζει πως με τα εστιατόρια μπήκαν οι πιο γερές και μόνιμες βάσεις του οικονομικού και κοινωνικού οικοδομήματος του ελληνισμού της Αμερικής. Eνώ δεν ήταν με κανένα τρόπο η μόνη ασχολία των συμπατριωτών μας, η εστίαση απετέλεσε τον τομέα με τον οποίο ο μέσος Αμερικανός ταύτιζε με θετικούς συνειρμούς τον Ελληνα. Αλλωστε η ελληνική ιδιοκτησία ήταν εγγύηση για πελάτες και εργαζομένους. Στα μέσα του 20ού αιώνα, κατά τους υπολογισμούς του Μαλαφούρη, υπήρχαν περίπου 35 με 40 χιλιάδες εστιατόρια ελληνικής ιδιοκτησίας, αριθμός πολύ μεγαλύτερος από τον αριθμό άλλων επιχειρήσεων σε ελληνικά χέρια. Ετσι λοιπόν οι επόμενες γενιές Ελλήνων παρέμειναν σε αυτόν τον τομέα, αλλά παράλληλα πολλά παιδιά εστιατόρων κατάφεραν να σπουδάσουν και να πραγματοποιήσουν το αμερικανικό όνειρο της κοινωνικής ανόδου και προόδου».

Οπως μας θυμίζει ο ιστορικός, ανάμεσα στους επιφανείς Ελληνοαμερικανούς με γονείς εστιάτορες είναι ο φαρμακοβιομήχανος Ρόι Βάγγελος, η Ελεν Μπουσάλης, πρώην δήμαρχος της πόλης Λίνκολν στη Νεμπράσκα, ο βουλευτής Τζον Μπραδήμας, ο επιχειρηματίας και πρώην υπουργός Εμπορίου Πίτερ Πίτερσον, ο σκηνοθέτης Αλεξάντερ Πέιν, oι ηθοποιοί Τέλης Σαβάλας και Τζον Στάμος, ο γερουσιαστής Πολ Σαρμπάνης, ο Τζορτζ Τένετ που διετέλεσε διευθυντής της Αμερικανικής Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών.

Στο μεταξύ, συνεχιζόμενη παρουσία των Ελλήνων σε αυτόν τον τομέα σήμαινε πως, πέρα από τα κλασικά πλέον diners, άρχισαν να εμφανίζονται και εστιατόρια με ελληνική κουζίνα σε στιλ ταβέρνας, αλλά τις τελευταίες δεκαετίες στις μεγάλες πόλεις, όπως η Νέα Υόρκη, υπάρχουν και εστιατόρια υψηλής γαστρονομίας με ελληνική «πειραγμένη» κουζίνα. Παράλληλα έχουμε και το φαινόμενο των σταρ-σεφ, την Κατ Κόρα, την Νταϊάνα Κόχυλα, τη Μαρία Λόι, τον Μάικλ Ψιλάκη, γνωστούς όχι μόνο από τις ελληνικές γαστρονομικές επιδόσεις αλλά και από την παρουσία τους στα μέσα ενημέρωσης και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πρόκειται για μια θαυμαστή διαδρομή που άρχισε εδώ και έναν αιώνα με τους πρώτους μετανάστες υπαίθριους πωλητές και που είναι αντανάκλαση της αφομοίωσης και της κοινωνικής ανόδου των Ελλήνων – και της κουζίνας τους».

​​Για περισσότερες πληροφορίες, http://greeksinwashington.org/.

Έντυπη