Σχέδιο διδασκαλίας της θεματικής ενότητας "Τα φύλα στη Λογοτεχνία"

Αναζητώντας υλικό και ιδέες για τον προγραμματισμό της διδασκαλίας της Λογοτεχνίας στην Α΄ Λυκείου σύμφωνα με το νέο Πρόγραμμα Σπουδών συνάντησα την πρόταση διδασκαλίας των συναδέλφων Δημήτρη Χριστόπουλου και Ε. Πατσιατζή  http://www.scribd.com/fullscreen/66961907?access_key=key-1zh33jb1hd3nclq8q1so  
την οποία επεξεργάστηκα προκειμένου να την εφαρμόσω στη δική μου τάξη. Ελπίζω η προσπάθεια να πετύχει γιατί το νέο πρόγραμμα, νομίζω, δίνει μια άλλη οπτική στη λογοτεχνία που αξίζει να δοκιμάσουμε.

Α΄ φάση Πριν την ανάγνωση

Όροι και ορισμοί – η ιστορικότητα των ηλικιών και των κοινωνικών ρόλων. Χρησιμοποίησα υλικό από το σχολικό βιβλίο της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής της Γ'  Γυμνασίου, άρθρα για τη θέση της γυναίκας σε διάφορες εποχές από το περιοδικό ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ

http://www.arxaiologia.gr/site/content.php?sel=117
και άλλα άρθρα από τον τύπο για τη σχέση μητέρας- κόρης και μητέρας-γιου.

Β΄ φάση Ανάγνωση

  Ορίζονται τα υποθέματα κάθε ομάδας

1^η ομάδα: Γυναίκες σε παραδοσιακούς ρόλους

2^η ομάδα:  Πατριαρχική οικογένεια

3^η ομάδα : Προίκα

4^η ομάδα: Μητρική αγάπη

5^η ομάδα: Η δύναμη της αγάπης

 Κάθε μαθητής θα αναλάβει μια μικρή ατομική εργασία και θα συμμετάσχει στην εκπόνηση της τελικής εργασίας της ομάδας του. Οι ομάδες αποτελούνται από διαφορετικό αριθμό μαθητών ανάλογα με την έκταση του κειμένου και της τελικής εργασίας.

Θέμα 1 Γυναίκες σε παραδοσιακούς ρόλους Παπαδιαμάντης, Φόνισσα

1. Οι νατουραλιστές συγγραφείς φροντίζουν να τεκμηριώνουν όσα διαδραματίζονται στα έργα τους, δίνοντας αυθεντικές και ακριβείς λεπτομέρειες. Σε ποια σημεία του κειμένου φαίνεται ότι ο Παπαδιαμάντης ακολουθεί αυτή τη βασική αρχή του νατουραλισμού;
2. Να σκιαγραφήσετε τον ψυχικό κόσμο της Φραγκογιαννούς και να αναφερθείτε στους λόγους που την οδήγησαν στο έγκλημα.
3. Η ανάδειξη του λαϊκού πολιτισμού αποτελεί στόχο του νατουραλισμού. Ποια λαογραφικά στοιχεία διακρίνετε στο κείμενο;
4. Ο Παπαδιαμάντης έδωσε στη Φόνισσα τον υπότιτλο “κοινωνικόν μυθιστόρημα”. Ποια είναι η κοινωνική διάσταση της νουβέλας;
5. Θα χαρακτηρίζατε το τέλος της Φραγκογιαννούς ως απόδοση δικαιοσύνης;
6. Στη «Φόνισσα» ο Παπαδιαμάντης αναδεικνύεται σε ικανότατο ηθογράφο και βαθύ ανατόμο της ανθρώπινης ψυχής. Ποια τα ηθογραφικά και τα ψυχογραφικά στοιχεία του κειμένου;
7. Η Φραγκογιαννού, από τη μια πλευρά, πίστευε στο Θεό και, από την άλλη, διέπραττε εγκλήματα. Σε ποια σημεία του κειμένου φαίνεται η θρησκευτικότητα της Φραγκογιαννούς και πώς εξηγείτε από τα συμφραζόμενα του  κειμένου αυτή την αντινομία ανάμεσα στη θρησκευτική πίστη και το έγκλημα;

Θέμα 2 Πατριαρχική οικογένεια Του νεκρού αδελφού

1. Έχει υποστηριχθεί ότι ο µύθος του τραγουδιού «Του Νεκρού Αδελφού» συνδέεται µε τα γνωστά από την αρχαία µυθολογία για την επάνοδο του Άδωνη στη γη ή για την ιστορία της Δήµητρας και της κόρης. Να βρείτε, να καταγράψετε, να παρουσιάσετε στην τάξη αυτούς τους µύθους και να υποστηρίξετε την άποψή σας σχετικά µε το βαθµό σύνδεσής τους µε το τραγούδι «Του Νεκρού Αδελφού».
2. Ποιες είναι οι οικογενειακές σχέσεις που διαγράφονται στο ποίημα;

Θέμα 3 Η προίκα Κ. Θεοτόκης, Η τιμή και το χρήμα

1. Το έργο του Θεοτόκη ανήκει στα πλαίσια της Νέας Αθηναϊκής Σχολής. Να αναφέρετε τα βασικά χαρακτηριστικά της σχολής αυτής και να τα αναγνωρίσετε στο κείμενο.
2. Η Ρήνη χαρακτηρίζεται ως περίπτωση γυναίκας που απελευθερώνεται από τις προκαταλήψεις της εποχής της. Σε ποιες κυρίαρχες αντιλήψεις αντιστέκεται;
3. Ο Κ. Θεοτόκης θεωρείται ο βασικός εκπρόσωπος του κοινωνικού μυθιστορήματος στην Ελλάδα. Για ποιους λόγους θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε “κοινωνικό” αυτό το έργο του Θεοτόκη;
4. Να σχολιάσετε την ψυχογραφική ικανότητα του συγγραφέα στο αφήγημα αυτό και να περιγράψετε τη Ρήνη με βάση τα στοιχεία που δίνει γι’ αυτήν το κείμενο
5. Για ποιους λόγους κατακρίνει ο Κ. Θεοτόκης το πολιτικό σύστημα της εποχής του; Ποια είναι τα σημαντικότερα προβλήματα τα οποία αναφέρονται στο πεζογράφημα;
6. Η υπόληψη της τιμής και η αξία του χρήματος επηρεάζουν ιδιαίτερα την πλοκή του μυθιστορήματος και τη στάση των ηρώων. Να σχολιάσετε τους λόγους για τους οποίους συμβαίνει αυτό και να εκφράσετε την προσωπική σας άποψη.
7. Πιστεύετε ότι οι ήρωες του Θεοτόκη είναι τα μοιραία, ανεύθυνα θύματα ενός κοινωνικού συστήματος που βασίζεται στην αδικία ή έχουν και προσωπική ευθύνη;

Θέμα 4 Η μητρική αγάπη Β. Θεοδώρου, Εγκώμιο

1. Το ποίημα ανήκει στο λογοτεχνικό περιβάλλον της Α’ Μεταπολεμικής Γενιάς. Να βρείτε πληροφορίες για τα χαρακτηριστικά και τους βασικούς εκπροσώπους της.
2. Η ποιήτρια θεωρεί τη μητέρα της ισάξια των ηρώων. Γιατί;

Του νεκρού αδελφού

3. Ποια είναι η ιδιαίτερη σχέση της μάνας με την Αρετή;

Θέμα 5 Η δύναμη του έρωτα Μαρία Πολυδούρη, Κοντά σου

1. Αφού συγκεντρώσετε τα βιογραφικά στοιχεία της Πολυδούρη να συντάξετε το δικό σας κείμενο σχετικά με τη ζωή της ποιήτριας. Σε πόσες και ποιες ποιητικές συλλογές διαιρείται το έργο της; Μπορείτε να εξηγήσετε την ονομασία της κάθε συλλογής; Ποια άλλα σωζόμενα κείμενα συμπληρώνουν το συγγραφικό έργο της ποιήτριας;
2. Η ποίηση της Πολυδούρη είναι επηρεασμένη από τον νεοσυμβολισμό. Να βρείτε πληροφορίες για το λογοτεχνικό αυτό ρεύμα.
3. Ποιες αρνητικές καταστάσεις μεταβάλλονται στο αντίθετό τους με την παρουσία του αγαπημένου προσώπου στο συγκεκριμένο ποίημα;
4. Ο Κώστας Στεργιόπουλος (καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας, κριτικός και λογοτέχνης) υποστηρίζει ότι η Πολυδούρη κινείται ολόκληρη στην περιοχή του συναισθήματος και των συναισθηματικών καταστάσεων, συνήθως γύρω απ’ τα δύο βασικά μοτίβα του έρωτα και του θανάτου. Πώς επιβεβαιώνεται η άποψη αυτή στο συγκεκριμένο ποίημα;

 Γ΄ φάση Μετά την ανάγνωση

Οι μαθητές ομαδικά, με βάση όσα έμαθαν στις δύο προηγούμενες φάσεις, παρουσιάζουν μια συνθετική εργασία. Για την παρουσίαση της εργασίας θα δημιουργηθεί ένα ηλεκτρονικό αρχείο παρουσίασης. Δίνονται και επιπλέον προτάσεις για χρήση στη συνθετική εργασία:

1^η ομάδα

Ποια στοιχεία προκύπτουν μέσα από το μυθιστόρημα για τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία του Παπαδιαμάντη; Τεκμηριώστε τις θέσεις σας αναφερόμενοι σε συγκεκριμένα χωρία. Πότε οι γυναίκες ζούσαν καλύτερα, τότε ή σήμερα;

 

2^η ομάδα

Ποια υπήρξε η δομή της πατριαρχικής οικογένειας; Αφού τη συγκρίνετε με τη σύγχρονη μορφή οικογένειας, να αναφερθείτε στους παράγοντες που συνέβαλαν στην υπέρβαση αυτού του παραδοσιακού μοντέλου.

3^η   ομάδα

Ο θεσμός της προίκας, ενώ ενίσχυε τη θέση της γυναίκας στην έγγαμη ζωή της, συγχρόνως τη μετέβαλλε σε αντικείμενο αγοραπωλησίας. Θεωρείτε πως έχουν εξαλειφθεί πλήρως οι αντιλήψεις και οι πρακτικές που συνδέονται με το θεσμό της προίκας;

4^η ομάδα

Να µελετήσετε από τη Νεοελληνική Λογοτεχνία ένα από τα ακόλουθα έργα:

α) Κ. Βάρναλη, «Οι πόνοι της Παναγιάς», β) Γ. Ρίτσου, «Επιτάφιος», γ) Ν. Βρεττάκου, «Δεκατέσσερα παιδιά» δ) Στράτη Μυριβήλη «Ζάβαλη Μάικω» (απόσπασµα από το µυθιστόρηµά του «Η Ζωή εν Τάφω» ) ε) Γ. Βιζυηνού, «Το αμάρτημα της μητρός μου»

και να εντοπίσετε πώς εκφράζει η μάνα το πένθος και την ανθρωπιά.

5 η ομάδα

Να αναζητήσετε δέκα ποιήματα με θέμα τον έρωτα και να τα παρουσιάσετε στην τάξη, εστιάζοντας στον τρόπο έκφρασης του συναισθήματος αυτού στα συγκεκριμένα ποιήματα. (Μπορείτε να επιλέξετε από τα ποιήματα της Σαπφούς, του Ελύτη, του Σεφέρη, Λαμαρτίν, Μπωντλαίρ, Ελυάρ που περιέχονται σε σχολικά εγχειρίδια ή ποιητικές ανθολογίες). Καλό είναι να βρείτε και ποιήματα που έχουν μελοποιηθεί και να φτιάξετε ένα μουσικό αρχείο με αυτά.