George Steiner, Τα μαθήματα των δασκάλων

Τη σημερινή εποχή θα την αποκαλούσα εποχή ανευλάβειας.  Οι αιτίες αυτής της θεμελιώδους αλλαγής οφείλονται στην πολιτική επανάσταση, στην κοινωνική αναταραχή (η περιβόητη «επανάσταση των μαζών» του Ορτέγκα), στον αναγκαστικό σκεπτικισμό των επιστημών. Ο θαυμασμός, πόσο μάλλον η ευλάβεια, είναι πράγματα παρωχημένα. Είμαστε εθισμένοι στον φθόνο, στη δυσφήμηση, στην εξίσωση προς τα κάτω. Τα είδωλά μας εμφανίζονται με πήλινα κεφάλια. Το θυμίαμα, οπουδήποτε ανάβει, είναι για τους αθλητές, τους ποπ σταρ, τους τρελούς για χρήμα ή τους βασιλείς τους εγκλήματος. Η διασημότητα που διαποτίζει την ύπαρξή μας μέσω των ΜΜΕ, είναι το αντίθετο της fama. Το να φοριέται κατά εκατομμύρια η φανέλα με το νούμερο του θεού του ποδοσφαίρου ή να αντιγράφεται η κόμμωση του ρομαντικού τραγουδιστή είναι το αντίθετο της μαθητείας. Αντίστοιχα, η έννοια του σοφού αγγίζει τα όρια του κωμικού. Κάθε απροκάλυπτη στροφή σε κάποια ελίτ, σε κάποια αριστοκρατία του πνεύματος, κάτι αυτονόητο για τον Μαξ Βέμπερ, κινδυνεύει με προγραφή από τον εκδημοκρατισμό του συστήματος της μαζικής κατανάλωσης. Η άσκηση ευλάβειας επιστρέφει στη μακρινή της καταγωγή από τον θρησκευτικό και τον τελετουργικό χώρο. Σε όλες τις κοσμικές, μη θρησκευτικές σχέσεις, ο κυρίαρχος τόνος, συχνά ασύστολα αμερικανικός, είναι η εριστική αναίδεια. Τα μνημεία «του αγέραστου νου», ίσως ακόμα και ο εγκέφαλός μας, είναι καλυμμένα με γκράφιτι. Ποιος πρέπει να μπει για να σηκωθούν οι φοιτητές από τη θέση τους; Plus de maitres (τέρμα οι δάσκαλοι), διαλαλούσε ένα από τα συνθήματα που ανθούσαν στους τοίχους της Σορβόνης τον Μάη του 1968.

Επιστημονισμός, φεμινισμός, μαζική δημοκρατία και τα ενημερωτικά της μέσα. Άραγε μπορούν, πρέπει να επιβιώσουν τα «μαθήματα των δασκάλων» σ’ αυτή την παλιρροϊκή επιδρομή;

Πιστεύω πως ναι, έστω και με απρόβλεπτη μεταμφίεση. Πιστεύω πως πρέπει. Η libido sciendi, η δίψα για γνώση, η λαχτάρα για κατανόηση είναι χαραγμένη σε ό,τι καλύτερο έχει ο άνθρωπος. Όπως και η κλίση του δασκάλου. Δεν υπάρχει πιο προνομιούχο επάγγελμα. Να αφυπνίζεις σ’ ένα άλλο ανθρώπινο πλάσμα δυνάμεις, όνειρα που είναι πέρα από τα δικά σου, να παρακινείς τους άλλους να αγαπήσουν αυτό που αγαπάς εσύ, να κάνεις το εσωτερικό σου παρόν δικό τους μέλλον: αυτή η τριπλή περιπέτεια δεν μοιάζει με καμιά άλλη. […] Η διδασκαλία, η καλή διδασκαλία, ακόμα και σε ένα ταπεινό επίπεδο –του απλού δασκάλου- σημαίνει να είσαι συνεργός της υπερβατικής δυνατότητας. Αυτό το εκνευριστικό παιδί στην τελευταία σειρά, έτσι και ξυπνήσει, μπορεί να γράψει τις γραμμές ή να εικάσει το θεώρημα που θα απασχολήσουν ολόκληρους αιώνες. Μια κοινωνία, όπως η κοινωνία του αχαλίνωτου κέρδους, που δεν τιμά τους δασκάλους της είναι ελαττωματική.[…]

Είδαμε πως η σχέση του δασκάλου με το μαθητή δεν είναι αλάθητη, πως η ζήλια, η ματαιοδοξία και η προδοσία παρεμβαίνουν σχεδόν αναπόφευκτα. Αλλά οι μονίμως ανανεωμένες ελπίδες αυτής της σχέσης, το ατελές θαύμα του πράγματος, μας οδηγούν στην dignitas του ατόμου, στην επιστροφή στον καλύτερο εαυτό του. Κανένα μηχανικό μέσο, οσοδήποτε δαπανηρό, κανένας υλισμός, οσοδήποτε θριαμβευτής, δεν μπορεί να σβήσει το ξημέρωμα που βιώνουμε όταν καταλαβαίνουμε έναν δάσκαλο. Αυτή η χαρά δεν απαλύνει ούτε κατ’ ελάχιστο τον θάνατο. Μας εξοργίζει όμως για τη σπατάλη τους. Δηλαδή, δεν υπάρχει χρόνος για άλλο μάθημα;

George Steiner, Τα μαθήματα των δασκάλων, (μετάφραση Σεραφείμ Βελέντζας), εκδόσεις Scripta, Αθήνα 2011, σελ.210-212. 

Σημ: οι υπογραμμίσεις είναι δικές μου